1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Смета ҳисоб-китоблари амалиётида бевосита харажатлар қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
(10.8)
бу ерда V_i – иш турлари бўйича объемлар; ЕР_i – алоҳида иш турларига ягона нархлар.

Бевосита харажатлардан фарқ қилиб қўшимча харажатлар танлаб олинган ҳисоб-китоб базасига нисбатан фоизларда билвосита усулда меъёрлаштирилади:

• 
  бевосита харажатлар таркибидаги меҳнатга ҳақ тўлаш жамғармаси;
  
• 
  бевосита харажатларнинг смета қиймати (базис қиймати).
  

Уларнинг катталиги эса қурилиш турига боғлиқ бўлади (саноат, фуқаро, қишлоқ хўжалиги, йирик панелли, сув хўжалигига оид, энергетик, бошқа харажатлар).
Смета даромади (ПН) – бу ишлар таннархига киритилмаган қурилиш ташкилотларининг алоҳида (умумий) харажатларини қоплашга кетадиган маблағлар йиғиндиси бўлиб, қурилиш-монтаж ишларини амалга оширишда меъёрий бўлиб ҳисобланади.
Даромад ҳисобига амалга ошириладиган харажатлар моддасининг таркиби қонун томонидан белгиланган ставка бўйича даромад солиғини тўлашга кетадиган харажатлар, ишлаб чиқаришни ривожлантиришга кетадиган харажатлар, ишчиларни моддий рағбатлантиришга кетадиган харажатлар, ижтимоий соҳани ривожлантиришга кетадиган харажатлар, турар жойлар ва ноишлабчиқариш мақсадларига мўлжалланган объектларни қуришни молиялаштиришга кетадиган харажатларни ўз ичига олади.
Қурилиш қийматини дастлабки баҳолаш учун қўлланиладиган смета ҳужжатларини тузишда смета даромади катталигини умумий қурилиш меъёрлари асосида аниқлаш тавсия этилади. Смета даромадининг тавсия этиладиган меъёри ишчи қурувчиларнинг ва қурилиш машиналарига хизмат кўрсатадиган ишчиларнинг иш ҳақини тўлашга кетадиган маблағларнинг ҳақиқий қийматига 50% миқдоридаги ёки ишларнинг смета таннархига 12% миқдоридаги ҳисоб-китоб усули ёрдамида аниқланади.
Бошқа харажатлар (П_рЗ) вақтинчалик бинолар ва иншоотларни қуриш ва сақлашга кетадиган харажатлар, қишки вақтда қурилиш-монтаж ишларини амалга оширишдаги қўшимча харажатлар, буюртмачи – иморат солувчи шахс ва техник назоратга кетадиган харажатлар, бошқа ишлар ва харажатларни ўз ичига олади.