1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Агар амалдаги меъёрий-ахборот базасида зарур бўлган смета меъёрлари бўлмаса, бир қатор ҳолатларда индивидуал смета меъёрларини тузиш мумкин бўлади.
Қурилишнинг смета қийматига қуйидаги элементлар киради:
• қурилиш ишлари;
• ускуналарнинг монтажи бўйича ишлар (монтаж ишлари);
• ускуналарни, мебел ва инвентарни сотиб олишга (ишлаб чиқаришга) кетадиган харажатлар;
• бошқа харажатлар.
Қурилишнинг смета қийматини аниқлаш учун локал смета ва локал смета ҳисоб-китоблари, объектли смета ва объектли смета ҳисоб-китоблари, алоҳида харажатлар бўйича смета ҳисоб-китоблари, қурилиш қийматининг йиғма смета ҳисоб-китоблари, харажатлар сводкаси ва бошқа ҳужжатларни ўз ичига олган смета ҳужжатлари тузилади.
Локал сметалар – алоҳида иш турлари ва бинолар ҳамда иншоотлар бўйича харажатлар, шунингдек ишлаб чиқилган ишчи ҳужжатлари асосида умумий майдонли ишлар бўйича тузиладиган бирламчи смета ҳужжатлари ҳисобланади.
Объектли сметалар локал сметалар маълумотларини мужассамлайди ва қурилиш маҳсулотларига бўлган йиғма (шартномавий) нархларни шакллантиришга имкон беради.
Қурилиш қийматининг йиғма смета ҳисоб-китоблари объектли сметалар ва алоҳида иш турлари бўйича смета ҳисоб-китоблари асосида тузилади.
Ишчи ҳужжатлари лойиҳаси таркибидаги янги қурилиш смета қийматининг тузилмаси асосан пудратчининг харажатларини ўз ичига олади ва бешта ташкил этувчидан иборат бўлади:

С_қур=ПЗ+НР+ПН+З_m+П_рЗ, (10.7)

бу ерда С_қур – янги қурилишнинг смета қиймати; ПЗ – бевосита харажатлар; НР – қўшимча харажатлар; ПН - смета даромади (режали жамғармалар); З_т – технологик ускуналар, мебел ва инвентар сотиб олишга кетган харажатлар ; П_рЗ – қишки вақтда қурилиш-монтаж ишларини, амалга ошириш, вақтинчалик бино ва иншоотларни қуришга кетган қўшимча харажатлар билан боғлиқ бўлган бошқа харажатлар.

Бевосита харажатлар – бу ишчиларнинг асосий иш ҳақини, моддий харажатлар (материаллар, конструкциялар ва маҳсулотлар, энергетик ресурслар, транспорт хизматлари), қурилиш машиналари ва механизмларни эксплуатация қилиш ва бошқа харажатларни ўз ичига олган харажатлардир.
Қўшимча харажатлар (доимий харажатлар) қурилиш-монтаж ишларининг смета таннархининг бир қисми сифатида қурилиш ишлаб чиқаришининг асосий шароитларини, яъни уларни ташкил этиш, бошқариш ва хизмат кўрсатишни амалга ошириш билан боғлиқ бўлган харажатлар мажмуасини ифода этади.
Қўшимча харажатлар қаторига маъмурий-бошқариш харажатлари, қурилиш ишчиларига хизмат кўрсатишга кетган харажатлар, қурилиш майдончаларида ишларни ташкил этишга кетган харажатлар, бошқа қўшимча харажатлар, шу жумладан хавфларни мажбурий суғурта қилиш бўйича харажатлар киради.