1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Тузилаётган битимлар нархлари, ижара шартномалари шартлари ва ипотека кредитлари бўйича маълумотлар одатда конфиденциал характерга эга бўлади. Умум қабул қилинган, ҳақиқий ва батафсил маълумотлар манбаи мавжуд эмас.

Кўчмас мулк (айниқса, йирик нотурар жой объектлар) иштирокидаги битимлар мунтазам равишда амалга оширилмайди, баъзида баҳоловчилар эскирган маълумотлардан фойдаланишларига тўғри келади.

Исталган кўчмас мулк объекти ўзининг жойлашган еридан ажралмас бўлиб ҳисобланади (маҳсулот, қимматли қоғозлар ва ҳаттоки ишлаб чиқариш корхоналаридан фарқли равишда). Шундай қилиб, кўчмас мулкка инвестиция киритиш самарадорлиги кўп жиҳатдан ҳудуддаги иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва экологик ҳолат ва шу ҳолатдаги ривожланиш салоҳияти билан аниқланади. Мулкдор (инвестор) да бундай умумий ўзгаришларни назорат қилиш имконияти чекланган.

Кўчмас мулкнинг ўз жойлашган ери билан шартлашганлиги исталган объектнинг ноёблигида намоён бўлади. Кўчмас мулкнинг иккита бир хил объекти мавжуд бўла олмайди, чунки улардан ҳар бирининг жойлашган ери такрорланмас ҳисобланади. Шу муносабат билан баъзида маълум объектнинг баҳоси ҳақида иккинчи объект баҳосига қараб тўғри хулоса чиқариб бўлмайди.

Исталган мамлакатнинг кўчмас мулк бозори ҳудуд ва объект турига қараб бир қанча майда сегментларга бўлинади. Ушбу сегментларнинг ҳар бирида турли хил ўзига хос шароитлар шаклланади.

Янги кўчмас мулк объектларини қуриш (ёки мавжудларини реконструкция йўли билан функционал қўлланиш соҳасини ўзгартириш) учун маълум вақт талаб қилинади. Шундай қилиб, кўчмас мулк бозорида таклиф талабдан ортта қолади. У ёки бу майдонларнинг вақтинчалик дефицити тегишли ижара ставкаларининг ўсишига олиб келади, бу эса қурилишга ҳаддан ортиқ инвестиция киритишнинг олдини олади. Одатда, қурилиш “БУМ”и жараёнида талаб ва таклиф ўртасидаги мувозанат нуқтаси сезилмайди ва майдонлар ҳақидаги маълумотлар кўп бўладиган қарама-қарши ҳолат бошланади. Бундан кўчмас мулк бозорининг яна бир муҳим хусусияти, номувозанатлилик келиб чиқади.