1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Кўчмас мулкка бўлган пул оқимлари, инвестицион цикл босқичлари бўйича, қарама-қарши йўналганлиги ва нотекис тақсимланганлиги билан ажралиб туради. Бошланғич босқичда қурилиш, реконструкция ёки объектни сотиб олишга қаратилган пул оқимлари манфий кўринишга эга бўлади. Объектдан фойдаланиш (мисол учун, ижарага бериш) даврида манфий пул оқимлари мусбатга айланади ва мулкдор муқим даромадларга эга бўлади, шу билан бир вақтда бинони таъмирлаш ва унга хизмат қилиш бўйча харажатлар ҳам юзага келиши мумкин. Объектни қайта сотишда, одатда, мулкдор ўз маблағини ортиғи билан қайтариб олади.
Битимларга солиқ солиш, кўчмас мулкка эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш объект туридан ва мулкдорнинг ижтимоий мавқеидан келиб чиққан ҳолда ўзгаради. Ерларнинг сифатига ва жойлашган ерига боғлиқ равишда турли хил солиқ ставкалари қўлланилади, бу эса дифференциал рента ундириш имконини беради. Аҳолининг ижтимоий ҳимояланмаган қатлами (ногиронлар, нафақахўрлар ва ҳ.к.) учун турар жойларга солиқ солиш имтиёзли равишда амалга оширилади.
Кўчмас мулк унга нисбатан эгалик ҳуқуқлари ва даромадларнинг тақсимланиш комбинацияларининг турли-туманлиги билан ажралиб туради. Унинг маълум таркибий қисмлари тўлиқ эгалик ҳуқуқида, баъзилари – ижарада, бошқалари – вақтинчалик фойдаланишда, яна бошқалари гаровда, баъзилари – давлат эгалигида бўлиши мумкин.
Кўчмас мулкнинг ликвидлилиги – бу маҳсулотни тез ва йўқотишларсиз пул воситаларига айлантириш имкониятидир; унинг даражаси объектни сотишга кетадиган вақтга нисбатан тескари пропорционал бўлади: уни сотишга қанчалик кам вақт кетса, унинг ликвидлиги шунчалик юқори бўлади. Турли хил кўчмас мулк объектларининг ликвидлиги сезиларли даражада тебранади, бу эса, айниқса, объектнинг жойлашган ерига боғлиқ бўлади.
Кўчмас мулк кенгликда ҳаракатланмаслиги туфайли, унга инвестиция киритиш қўшимча таваккалчиликлар билан боғлиқ, масалан, атроф-муҳитнинг ёмонлашуви, ҳоҳиш-истакларнинг ўзгариши ва ҳ.к.
Бошқа маҳсулотлардан фарқли равишда даромад келтирувчи кўчмас мулк, муқобил вариантларни излаш ва баҳолаш, фойдаланишнинг энг яхши ва энг самарали вариантини танлаш ҳамда уни амалий реализациясидан тортиб то қўриқлаш тизимини шакллантириш, жорий таъмирлаш ва бошқа кунлик ишларгача бўлган активларни профессионал бошқарувини талаб этади.