1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

7. Mehnat ishlab chiqarish omili sifatida

Mehnatning tovarlar qiymatini yaratishdagi ishtiroki darajasini o‘rganish

mehnat nazariyasida markaziy o‘rin tutadi. Mehnat to‘g‘risidagi fanni rivojlantirish
tarixi shuni ta’kidlaydiki, A. Smitdan keyin bu fanda ikki tarmoq – qiymatgaoid
mehnat nazariyasi va ishlab chiqarish omillari nazariyasi yuzaga keldi. Qiymatga
oid mehnat nazariyasiga ko‘ra tovarlarning barchasi mehnat mahsuli va ularning
qiymati ulardagi inson mehnatining miqdori bilan belgilanadi. Lekin qo‘l mehnati
ulushining qisqarishi va mashina hamda uskunalardan foydalanish ulushining
ko‘payishi tovarlar narxining pasayishiga emas, balki oshishiga, aksincha esa
pasayishiga olib kelgan amaliyot mazkur qoidani rad etadi.
Ishlab chiqarish omillari nazariyasi bo‘yicha tovarlar narxi er (tabiat), kapital
(ishlab chiqarish vositalari), mehnat va tadbirkorlik kabi omillar ta’sirida
shakllanadi. Bu nazariya, masalan, taxminan teng bo‘lgan malakadagi mehnatning
(ish vaqtining) bir xil sarflari mehnatning texnik jihatdan turlicha jihozlanishi
natijasida turlicha natijaga olib kelishini tushunishga asoslanadi. Bunday holda
ishlab chiqarish natijasi sarflangan mehnatning miqdori bilangina emas, balki
mehnatning texnikaviy jihozlanganlik darajasi bilan ham belgilanadi.

mehnatning insonlar va jamiyatga real

ta’sir etish jarayoni siyosat, davlatlararo munosabatlar, turli vaziyatlarning kuchli
ta’siriga duch keladi. Dunyoda hamma narsa ham chizmadagidek silliq
kechavermaydi. Urushlar, davlat to‘ntarishlari, iqtisodiy va siyosiy inqirozlar,
xalqlar o‘rtasida nizo va to‘qnashuvlar, tabiiy ofatlar ro‘y berib turadi, ular jamiyat
rivojlanishining tabiiy jarayonini qo‘pol ravishda buzishga qodirdir. SHunday
bo‘lsa-da, kishilik jamiyati rivojlanishidagi umumiy tendensiya ishlab chiqarish
taraqqiyoti, kishilarning moddiy farovonligi va madaniy darajasi oshishi, inson
huquqlarini Er yuzidagi oliy qadriyat deb anglash tomon yo‘naltirilgan.