1-Mavzu: Jismoniy tarbiya diagnostikasi va korreksiyasi

Umumiy metodlar: Oilada, maktabda, mahallada mikromuhitni vujudga keltirish uchun harakat qilish;

Ruhiy-hissiy zuriqishning oldini olish.

Maxsus metodlar: bolaning asosiy faoliyat yo'nalishlaridagi (o'yin, dars, mehnat) muvaffaqiyatini ta’minlash;

Ijobiy fazilatlariga tayangan holda xulq-atvorini boshqarish;

Tengdoshlari bilan muloqot madaniyatini shakllantirish;

Hissiy olamini kengaytirish orqali intellektual jihatdan o'sishini ta’minlash;

Xulqidagi nuqsonlami bartaraf etishda intellektual jihatdan o'sish orqali erishish;

Axloqiy fazilatlami kamol toptirishga qaratilgan kompleks topshiriqlardan foydalanish;

Maktabda o'quvchilarga axloqiy tarbiya berishda xilma-xil usullardan foydalanish lozim:

- dars, ta’lim jarayonida axloqiy tarbiyani qo' shib olib borish;

- ahil, inoq uyuShtirilgan intizomli jamoa orqali axloqiy tarbiya berish;

- to'g'ri rejalshtirilgan tarbiyaviy tadbirlami tashkil etish orqali;

- Maktabda ijobiy emotsional Sharoit yaratish orqali. Masalan, Mustaqillik kuni, Navro'z bay rami;

- Barcha o' quvchilaming maktabdagi umumiy va yagona tartib qoidasiga rioya qildirish orqali;

- Turli tushuntirish, uqtirish, suhbat, munozara, rag'batlantirish, jazolash usullaridan foydalanish orqali;

- Tarbiyaviy soatlar, «Odobnoma» darslari saviyasini oshinsh orqali;

- Mehnat, sport ilg'orlari, ilm-fan xodimlari, san’at yulduzlari, mehnat faxriylari, hojilar bilan uchraShuvlar uyuShtirish orqali;

- Maktabda turli kechalar, olimpiada, festival, musobaqalar o'tkazish, turli axloqiy-ma’rifiy, badiiy-estetik tele-radio eShittirishlaridan foydalanish;

- Dars va tarbiyaviy tadbirlar jarayonida milliy qadriyat va an’analarimiz aks etgan asarlami o'qib-o'rganish orqali.

«Axloq tarbiyasi insonni axloqiy barkamollikka yetkazish va uning baShariyat jamiyatiga foydali inson qilib tarbiyalash dan iboratdir... Bolalar suvga o'xShaydilar. Suv qaysi rangdagi idishda bo'Isa, o'Sha rangda tovlangani kabi, bolalar ham qanday muhitda bo'Isalar o'sha muhiming O'xshash odat va axloqini qabul qiladilar. Axloqiy tarbiyaning eng buyuk Sharti Shundan iboratki, bolalar ko'proq yaxshi va yomon axloqni o'z uylaridan, ko'chadagi o'rtoqlaridan, maktabdagi o'quvchilardan qabul qiladilar1»,- deb yozadi buyuk ma’rifatparvarlarimizdan biri Abdurauf Fitrat.

Pedagogik korreksiyalashda axloqiy tarbiya mazmuni asosan quyidagilarda o'z ifodasini topishini unutmasligimiz kerak:

1.Jamiyatga, Vatanga muhabbat va sadoqatni tarbiyalash. Bu xildagi munosabatlar shaxsning vatanparvarligi, fuqaro yetukligi, baynalminallik kabi fazilatlarda aks etadi, uning maqsadlarida Vatan boyliklarini ko'paytirish, mustahkamlash va himoya qilishga qaratilgan amaliy ishlarida namoyon bo'ladi.

2.Mehnatga axloqiy munosabatni tarbiyalash. Bu axloqiy munosabat shaxsning mehnat jarayonida namoyon bo'ladigan yuksak ongida, mehnatning hayotdagi rolini anglashida, xususiy va jamoa mehnatiga tayyorlik, mehnatsevarlikda ifodalandi.

3.Atrofdagi kishilarga axloqiy munosabat. shaxsning jamoatchilik, ko'pchilik manfaatini o'z shaxsiy manfaatidan ustun qo'yishidir.

4.Shaxsning o'ziga, o'z xulqiga axloqiy munosabatni tarbiyalashi – bu o'quvchini ongli intizom ruhida tarbiyalashdan iboratdir.
Maktabda axloqiy mavzularga oid tadbirlar sinfdan va maktabdan tashqari turli - tuttian shakllarda olib boriladi. Bolalar yoshiga, saviyasiga qarab «Inson go zalligi nimada?», «Axloq va qonun», «Ona yurting omon bo'Isa», «Inson odobi bilan», «Jannat onalar oyog'i ostida» va boshqa mavzularda suhbatlar, munozaralar o'tkazish mumkin. Sharq qadriyatlari va milliy an ’analami dars va tadbirlar jarayonida o'quvchilarga o'rgatib borish lozim. Maktabda mehnat ilg'orlari, faxriylar, hurmatJi qariyalar bilan uchraShuvlar, adabiy kechalar, musobaqalar о tkazish, turli matbuot mate riallaridan foydalanish ham mumkin.

Har tomonlama yetuk. komil insonni shakllantirishta lim-tarbiya jarayonidan kutilgan asosiy natija ekan, yoshlarimizga kompleks tarbiya berishimiz lozim. Ayniqsa, ularda fuqarolik hissini Shakllantirish, ulaming huquqiy madaniyatini оstirish, vatanparvar va baynalminalinsonlar qilib yetishtirishga, mustaqil fikrlash ko'nikmalarini o'stirishga alohida ahamiyat qaratishimiz lozim. O'quvchilarga huquqiy tarbiyani berishda va ulami vatanni sevishga o'rgatishda davlat ramzlaridan foydalanishning ahamiyati kattadir. Davlat ramzlaridan pedagogik maqsadlarda foydalanish, ta 'lim va tarbiya jarayonida ulaming ahamiyatini o 'quvchilarga tushuntirish, tarbiyalanuvchilar xulqatvoriga chuqur ta 'sir etadi. Hayotga qadam qo yib kelayotgan har bir о quvchi davlatimiz Konstitutsiyasini, b a y r og ge r b i va madhiyasini yaxshi bilishi kerak. O'quvchilarda Shu ramzlarga chuqur hurmat-ehtirom tuyg'ularini tarbiyalash tarbiyaviy ishlarimizning uzviy qismini tashkil etishi lozim. Davlat ramzlarini o'rganish pedagogik jihatdan to'g'ri tashkil etilsa, o'quvchilaming xuquqiy va axloqiy his-tuyg'ulariga, vatanparvarlik qarashlariga yaxshi ta 'sir ko'rsatadi. Bu borada o 'quvchilar bilan olib boriladigan jamoa tarbiyaviy ishlarining imkomyatlari beqiyosdir. Davlat gerbi, bayrog'i, madhiyasi hamda o'quvchilar tashki lot lari ramzlarining axloqiy, siyosiy, huquqiy mazmuni haqida uyuShtirilgan xilma-xil munozara va suhbatlar Shubhasiz samarali natijalar beradi.

Davlat ramzlari faqat ta sirchan tarbiyaviy vosita bo lib kolmay, balki ta limiy jihatdan ham muhim omillardandir.

Davlat gerbi va bayrog ining tasviri, Davlat madhiyasining matni bilan tanishish jarayonida о quvchilarda davlat hokimiyati ramzlariga hurmat his-tuyg'usi qaror topadi. Davlat ramzlarini o'rganishda o'quvchilaming yosh xususiyatlarini albatta hisobga olish, mavjud darslik, uslubiy ko'rsatma va qo llanmalardan o'z оmida foydalanish lozim.

О zbekiston fuqarosi о 'z Vatanini sevishi, xalqiga cheksiz sadoqatli bo lishi, O'zbekiston Respublikasining qonun va qoidalarini , ramzlarini yaxshi bilishi va ularga chuqur hurmat bilan munosabatda bo'lishi Shart. O'quvchilarda Shu histuyg ulami tarbiyalash o'qituvchiningasosiy vazifalaridan biridir. Davlat ramzlarini o'rgatish faqat gumanitarfanlami o 'qitish jarayonidagina emas, balki har bir fanni o'qitishda ham, ayniqsa, darsdan tashqari tarbiyaviy tadbirlar jarayonida xam keng olib borilishi kerak. Davlat ramzlarining mohiyatini о’rgatish, ularga hurmat ruhini tarbiyalashda sinf rahbarining о mi ham ahamiyatlidir.

O'quvchilami har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalashda axloqiy tarbiyaning o'mi o'ziga xos va juda muhim. Axloqiy tarbiyaning mazmunida jamiyatga, Vatanga muhabbatni tarbiyalash va baynalmilallikni targ'ib qilish birinchi o 'rinda turadi. Vatanga muhabbat va sadoqat Shaxsning vatanparvarligi, fuqaro yetukligi, baynalmilallik kabi fazilatlarda aks etadi, uning maqsadlarida, Vatan boyliklarini ko'paytirish, mustahkamlash va himoya qilishga qaratilgan amaliy ishlarida namoyon bo'ladi. Vatanparvarlik va baynalmilallik axloqiy tarbiyada alohida o'rin tutadi. Hadisi Shariflarda ham «Vatanni sevmoq iymondandir», «Vatan ostonadan boshlanadi» deb bejiz aytilmagan.

«Vatanpan’arlik- kishining o 'zi tug'ilib o 'sgan, kamol topgan joy, zamin, o 'lkaga bo'lgan mehr-muhabbatini, munosabatlarini ifoda etadigan ijtimoiy va та naviy axloqiy xislatlari, fazilatlaridir»1. Vatanparvarlik aniq muhitda, zaminda va mavjud ma 'naviy-axloqiy qadriyatlar asosida Shakllanadi. Vatanga muhabbat tuyg'wi bolaga ona suti bilan, allasi bilan kiradi. Bu aziz tuyg'u bir umr unutilmaydi. Shuning uchun ham vatanpan’arlik tarbiyasi hamma zamonlarda ulug langan.

Vatanparvarlik Shaxsni axloqiy Shakllantirishning eng muhim tarkibiy qismi

hisoblanadi. Maktabda vatanparvarlikni Shakllantirish quyidagi mezonlar asosida tashkil etiladi:

- Vatanga muhabbat hissi;

- Milliy g urur;

- Davlatimizning milliy istiqlol majkurasi va uni ilmiy idrok etish;

- Davlatimiz ramzlariga sadoqat;

- Millatlararo madaniy muomala (baynalmilallik).

Vatanpan’arlik hissini har bir Jandan dars о tish jarayonida, ayniqsa, ijtimoiygumanitar fanlami (Tarix, Inson va jamiyat, Davlat va huquq asoslari, Adabiyot) va mustaqillikdan keyin ta'lim jarayoniga kirib kelgan «Odobnoma», «Vatan tuyg'usi». «Ma’naviyat asoslari», «Konstitutsiya asoslari», «Milliy istiqlol g 'oyasi» va boshqa ko 'plab fanlami o 'qitish jarayonida Shakllantirish ijobiy samara beradi. Boshlang'ich sinf o 'quvchilarida vatanparvarlik va baynalmilallik tuyg'usini Shakllantirishda darsdan tashqari tarbiyaviy tadbirlaming va sinf rahbarining o'rni ham o'ziga xosdir. «Vatan tarixini bilmay turib, uni to la sevib bo'lmaydi», «Vatan ostonadan boshlanadi», «Vatan- yagonadir, Vatan - bittadir» va Shunga o'xshash boshqa ko'plab mavzularda bellaShuvlar, tarbiyaviy soatlar, ko'rik-tanlovlar o'tkazish bilan ham Vatanga muhabbat, istiqlol g 'oyalariga sadoqatni tarbiyalash mumkin. Yuqori sinf о quvchilari bilan esa tarbiyaviy ishlami tashkil etishda siyosiy axborotlaming o'mi salmoqlidir. Bolalar bunda mamlakatimiz va chet ellardagi siyosiy voqealar bilan tanishib boradilar.

Jahon pedagogikasida e’tirof etilishicha, tarbiya jarayonida mustaqil davlat timsollarining asosiy mafkura va ma’naviy xislatlami Shaklantirishdagi ahamiyati nihoyatda beqiyos. Davlat timsollari insonda eng awalambor milliy g'urur va iftixor hissini Shakllantirishning zaminlandan biri bo'lib hisoblanadi. Millatning Shakllanishi, ayni vaqtda millat tomonidan o'z o'tmishining, o'z tarixini, ajdodlaming mehnati, qahramonligi, milliy ma’naviyat va madaniyatining barcha yo'nalishlari tarmoqlari xilma-xilligini hamda o'ziga xosligini o'rganish- davlat ramzlariga bo'lgan hurmatdan boshlanadi.

O'zbekiston Respublikasi mustakillikni qo'lga kiritgach davlatimizdagi eng muhim va jiddiy muammolardan bin- yoshlarimizni milliy qadriyatlarimiz, davlat timsollariga hurmat ruhida tarbiyalash bo'lib qoldi. Bu muammoning ahamiyati Shundaki, mustaqillikkacha, chorakam bir asr davomida, fuqorolarimiz yagona hukmron mafkura tazyiqida tarbiyalanib, loqaydlik, qaramlik, mutelik va norasolik ruhining ta’sirida o'sganlar. Bu narsa hozirgi hayotimizda har xil ko'rinishda namoyon bo'ladi. Shu boisdan O'zbekistonning kelajagi, uning istiqboli, birinchi navbatda, yoshlami tarbiyalash, sog'lom qilib o'stirish, ulaming ongini o'tmish ta’siridan ozod ravishda Shakllantirish mustaqil davlatimizning dolzarb vazifalandandir. Davlat timsollari, xususan madhiya- jamiyat a’zolarining, ijtimoiy guruhlar siyosiy partiya, jamoat tashkilotiari, millatlar va elatlar, yoshlar ommaviy harakatlari, diniy uyuShmalari, xotin-qizlar, faxriylar, tadbirkorlar va boshqa ijtimoiy sub’ektlaming umumiy manfaat muddaolarini o'ziga aks ettiruvchi mujassamlaShtiruvchi, ulaming hatti- harakatlarini, faoliyatini, fikr- zikrini yagona bir maqsadga- mustaqillikka erishish hamda uni mustaxkamlaShga yo'naltiruvchi g'oyalami o'z O'xshash qilib, o'quvchilami milliy madhiyamiz, davlat ramzlari ruhida g'oyaviy tarbiyalashda maxsus metodikadan foydalanish ijobiy samaralar keltiradi. Maktab yoshidagi o'kuvchilarga huquqiy tarbiya berish ham ulaming xulqidagi nuqsonlami bartaraf etishga zamin yaratadi.