1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

qonuniy hukmdorga bo’ysinuvchi), sud (ijro etuvchi hokimiyat tomonidan 
tayinlanadigan) hokimiyati
. Bu hokimiyatlarning subardinatsiyasi va o’zaro 
kelishuv natijasida despaatizmdan qutulishsh hamda davlatning istiqboliga erishish 

---

mumkin. Davlatning boshqaruv shakli nuqtai nazaridan Kant quyidagicha 
tasniflaydi: 
avtokratiya (absolyutizm), aristokratiya va demokratiya. 
Kantning 
fikricha, xalq ustidan hukmronlik qilishning uslubi va metodlari davlat boshqaruvi 
muammosining markazida turadi. Shu nuqtai naardan boshqaruv shaklining 
Respublika va despotik shaklini ko’rsatadi. Respublika shaklida ijro etuvchi 
hokimiyat ijro etuvchi hokimiyatdan ajratilgan bo’ladi, despotik shaklida esa, 
aksincha, qo’shilgan bo’ladi. Kant eng maqbul davlat sifatida konstitutsiyaviy 
monarxiyani ko’rsatadi. 
Kantning tasavvuriga ko’ra, hukmdor
, boshliq o’ziga bo’ysunuvchilar bilan 
munosabatda faqat huquqqa ega. hukmdor o’ziga bo’ysunuvchilar oldida hech 
qanday majburiyatga ega emas, agar hukmdor o’z mamlakati oldida aybdor bo’lsa-
da, xalqning uni jazolashga haqqi yo’q. SHuningdek, Kant tomonidan xalqning har 
qanday davlatga qarshi harakatlari, qo’zg’olonlari qoralangan. 
Tashqi siyosat muammolariga ham Kant o’zining munosabatlarini bildiradi va 
mamlakat ustiga yurish qilishni, bosqinchilik yurishlari va umuman har qanday 
goqonuniy urushlarni qoralaydi. Kantning ta’kidlashicha, «barcha xalqlarni larzaga 
soluvchi eng katta ofat — bu doimiy urushlardan kelib chiqadigan oqibatlardir». 
Faylasuf barcha davlatlarni xalqaro shartnomalarni bajarish, davlatning ichki 
ishlariga aralashmaslik xalqaro savdo va madaniy aloqalarni rivojlantirishga 
chaqiradi. Kant doimiy tinchlikka erishish mumkinligini aytadi hamda buning uchun 
xalq ma’rifatli bo’lishi, hukmdorlar esa oqil va odil bo’lishi, barcha harakatlar 
millatning iqtisodiy ehtiyojini qondirishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak deb 
hisoblaydi. 
Davlat bu
- huquqiy qonunlarga bo’ysungan ko’pchilik insonlarning
birlashmasidir. Kantning bu mashhur tarifi, uning davlatning huquqiy asosga 
tayanishi kerakligi g’oyasini o’zida ifodalagan. Shunisi e’tiborliki, Kant bevosita 
«huquqiy davlat» atamasini garchi qo’llamasa-da, biroq unga mazmunan yaqin 
bo’lgan boshqa atamalarni qo’llaydi, xususan: «huquqiy fuqarolik jamiyati», 
«huquqiy ma’noda mustahkam bo’lgan davlat tuzilishi». «fuqarolik -huquqiy 
xolati» va boshqalar. Kantning huquqiy davlatga oid qarashlarining eng qimmatli 
mag’zi shundaki, u huquqiy qonunning ustuvorligini davlatning konstitutsiyaviy 
belgisi deb hisoblaydi.
1
Keyinchalik Germaniyada ham huquqiy davlat g’oyasini shakllantirish borasida
faoliyat yurgizgan qator olimlar guruhi tarkib topgan, ularni umumlashtirib
rextshtatistlar deb ham atashgan. Buning boisi, Germaniyada birinchi bor «huquqiy 
davlat» atamasi shakllangan. Bu ibora dastlab 1813 yilda Karl Velker va 1824 yilda 
esa I.X.Frayxer Fon Aretinning ishlarida uchragan bo’lsa, 1832 yilda nemis olimi 
Robert Fon Mol tomonidan birinchi bor bu atama ilmiy tahlil etilib, ilmiy 
muomalaga ham bir yo’la kiritilgan. 

---