1-mavzu: Huquqiy madaniyat va huquqiy tarbiya asoslari fanining asosiy tushunchalari, fanning maqsadi, vazifalari

1
 
Давлат
 
ва
 
ҳуқуқ
 
назарияси
. 
Х
.
Одилқориевнинг
 
таҳрири
 
остида
. 
Дарслик
.
Т
.:
Ўзбекистон
 
файласуфлари
 
жамияти
, 2011.
 

---

tarbiya jarayonlarining har qaysisi, inson ongining hamma tomonlarini emas, faqat 
uning ayrim ko’rinishlarini kamrab oladi. Masalan, siyosiy tarbiya-siyosiy ongni; 
ma’naviy tarbiya- ma’naviy ongni; estetik tarbiya- estetik ongni qamrab oladi va 
hokazo.
Huquqiy tarbiya jarayoni odamlar orasida muayyan munosabatlar orqali 
amalga oshadi. SHu bois huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar 
huquqiy tarbiya doirasiga kiradi. Unda tarbiyalanuvchilar (shaxslar, ijtimoiy 
guruhlar) huquqiy ongining shakllanishi ro’y beradi. Huquqiy tarbiya jarayonida 
kishilarning muayyan huquqiy bilim darajasiga ega bo’lishiga erishish maqsad qilib 
qo’yiladi. Ularning shaxsiy e’tiqodi dan kelib chiqadigan qonunga, huquqqa 
bo’lgan xurmatni shakllantirish huquqiy tarbiyaning o’zagini tashkil etadi.
Bu yig’indiga kiruvchi huquqiy ongning tarkibiy qismlari shaxsga nisbatan 
kerakli psixologik va mafkuraviy yo’l-yo’riqlarni tashkil qiladi, uning o’z huquqiy 
bilimlarini turmushda faol tadbiq qila olishiga imkoniyat yaratadi. Mana shu 
tayyorgarlik darajasi huquqiy tarbiya ishlarining samaradorligini ko’rsatadigan 
asosiy ko’rsatkichdir. 
Huquqiy tarbiya-shaxsga nisbatan huquqiy ongni,huquqiy ko’rsatmalarni,
qonunga itoatkor xulq-atvor ko’nikmalari va odatlarini shakllantiruvchi, uyushgan,
bir tizimli, aniq maqsadni ko’zlagan holda ta’sir ko’rsatishdir.
SHuni ta’kidlash kerakki, yaqin o’tmishda ham huquqiy tarbiyaga unchalik 
jiddiy e’tibor berilmas edi. Pedagogikaga doir darsliklarda ham shaxsning aqliy 
kamoloti, mehnati, jismoniy, ma’naviy, estetik tarbiyasi haqida so’z borar ediyu, 
lekin huquqiy tarbiya xususida eslatilmasdi. Huquqiy tarbiyaning tarbiyaviy ishning 
mustaqil yo’nalishi sifatida belgilab qo’yilmaganligi o’sib kelayotgan avlodning 
ayrim qismi huquqiy ongiga salbiy ta’sir ko’rsatmay qolmadi.
2
SHubhasiz, huquqiy, siyosiy, va ma’naviy ongning o’zaro bog’liqligini 
esdan chiqarmaslik kerak, lekin shuni nazarda tutish lozimki, ularni bir-biri bilan 
qo’shib yuborish ham mumkin emas. Tarbiyaviy ishning o’ziga xos yo’nalishi 
sifatida huquqiy tarbiyaning mustaqilligi avvalo uning mazmuni bilan bog’liq. 
Huquqiy tarbiya mustaqil huquqiy ongni shakllantiradi, bu esa tarbiyaning o’ziga 
xos shakllari va usullarini izlab topish hamda qo’llanish zaruriyatini taqozo etadi.
Tarbiyachilar zarur hajmdagi huquqiy bilimlar bilan qurollangan, huquqiy 
ongi shakllangan, huquqiy madaniyati yuksak bo’lishi lozim. Huquqiy tarbiya 
tamoyillariga ilmiylik, amaliyot bilan uzviylik, o’ziga xoslikni hamkiritish 
mumkin. Huquqiy tarbiyaning ilmiyligi uni amalga oshirish jarayonida hozirgi 
zamon huquqiy va boshqa fanlari, avvalo, huquqiy faoliyat, shaxs tarbiyasi 
(sotsiologiya, ruhshunoslik, pedagogika va boshqalar) bilan bevosita munosabat 
dor yutuqlardan foydalanishni ifodalaydi. Ayni vaqtda huquqiy tarbiyaning ilmiyligi 
uning mavjud holatini aks ettirmaydigan sub’ektiv izm bilan, huquqiy voqelikni 
baholashda mafkuraviy andozalardan foydalanish bilan chiqisha olmaydi. 
Huquqiy tarbiyaning amaliyot bilan munosabatdorligi ushbu tizim hal 
qiladigan huquqiy masalalarni hayotdagi mavjud hodisalar bilan uzviylashtirish 
zarurligini ifodalaydi.