|
4- mavzu: Bitimlar.
Nazariy savollar.
1.Koʻp hollarda bitim va shartnoma tushunchasi chalkashtiriladi. Bitim deganda shartnomani tushunish hamda bir tomonlama, ikki tomonlama va koʻp tomonlama bitimlarga oid qoidalarni toʻliq shartnomalarni tasniflashga nisbatan qoʻllash mumkinmi?Muhokama qiling?
Javob. Bitimlar oʻzlarining belgilari boʻyicha quyidagi turlarga boʻlinadi (klassifikatsiya qilinadi): Bir, ikki va koʻp tomonlama bitimlar FKning 102-moddasida belgilangan boʻlib, unda bitimlar bir taraflama, ikki taraflama yoki koʻp taraflama(shartnomalar) bo’lishi mumkinligi, bitim tuzish uchun qonun hujjatlariga yoki taraflarning kelishuviga muvofiq bir tarafning xohishi zarur va yetarli boʻlsa, bunday bitim bir taraflama bitim hisoblanishi, shartnoma tuzish uchun ikki taraf (ikki taraflama bitim) yoki uch yoxud undan koʻp taraf (koʻp taraflama bitim) kelishib xohish bildirgan boʻlishi kerakligi belgilangan. Har qanday shartnoma bitim hisoblansa ham, har qanday bitim shartnoma boʻla olmaydi. Aksariyat bitimlar shartnoma hisoblanishi mumkin. Shu sababli shartnomaga aksariyat hollarda bitim qoidalari qoʻllaniladi.Shartnomaga odatdagidek bitimning bir turi sifatida qaramaslik lozim. Shartnoma bitim turlaridan faqatgina bittasi hisoblanmaydi, u yuridik hujjat boʻlib, uning vositasida fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning ishtirokidagi ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-maishiy munosabatlar tartibga solib boriladi.
Qanday bitim turlarini bilasiz, birja bitimlarini boshqa bitim turlaridan farqi bormi, ular haqida nimalarni bilasiz?Tushuncha bering?
Javob. Bitimlar o’zlarining belgilari bo’yicha quyidagi turlarga bo’linadi: Bir, ikki va ko’p tomonlama bitimlar, haq baravariga va tekinga tuziladigan bitimlar, konsessual v real bitimlar, fidustiar bitimlar, shuningdek, bitimlar asosining mohiyati va ularning amal qilishiga ko’ra kauzal va abstrakt(mavhum) bitimlarga bo’inadi. Birja bitimi deb - birjada roʻyhatga olingan birja listingi (savdo uchun koʻrgazmaga qoʻyilgan tovarlar roʻyxati)dan oʻtkazilgan birja tovarlari boʻyicha savdo sessiyasi (savdo vaqti) vaqtida birja savdosi ishtirokchilari oʻrtasida tuzilgan va birja tomonidan roʻyxatga olingan bitimga aytiladi. Birja bitimlari real(kassali bitimlar), forvard bitimlar,fyuchers bitimlar, optsion bitimlar va repo bitimi kabi turlari mavjud.
Kazuslar.
1.Davlat imtixonida I. Norimonovga davlat va jismoniy shaxs oʻrtasida tuzilgan bitimlarning mohiyati toʻgʻrisida savol tushadi. Berilgan savollarga javob berar ekan I. Norimonov bu ikki subyekt oʻrtasida bitimtuzilishi mumkin emas, buning sababi FKning 101 -moddasida davlatning bitim tuzishga haqli ekanligi toʻgʻrisida tushuncha yoʻq deya javob beradi. U oʻz savoliga qoʻshimcha ravishda javob berar ekan davlat bilan jismoniy shaxslar shartnomalar tuzishi mumkin lekin bitim tuza olmaydi, degan xulosaga keladi .Javobni sharhlang va unga oʻz munosabatingizni bildiring?FKning 101-moddasi talablaridan kelib chiqib masalaga oydinlik kiriting?
Javob. Xalqaro huquqda Davlatlar — xalqaro huquqning asosiy va birlamchi subyekti, shuningdek, xalqaro munosabatlar faol ishtirokchisidir. Xalqaro-huquqiy ma‘noda davlat uch element: birinchidan, muayyan hudud; ikkinchidan, unda yashaydigan aholi; uchinchidan, siyosiy tashkilot (hokimiyat) birligini namoyon qiladi. Xalqaro maydonda davlat siyosiy hokimiyat tashkiloti sifatida, ayniqsa, uning oliy organi nomidan xalqaro huquq subyekti bo'lib, davlatning rasmiy vakili sifatida chiqadi. Davlatning xalqaro huquq subyekti sifatida xarakterlovchi asosiy belgisi davlat suvereniteti hisoblanadi. Davlat suverenitet sohibi sifatida yagona va bo'linmasdir.Shunga binoan davlat fuqorolik-huquqiy munosabatda yakka va yogona subyekt (fuqarolar va yuridik shaxslar kabi kabi ko'p va turli xil emas) deb qaraladi. Yuridik shaxslar majburiyatlarini amalga oshiradigan va majburiyatlarini bajaradigan sudda davogar va javobgar bo'la oladigan tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi.Yuridik shaxslar mustaqil balansga ega bo'lishi kerak.Davlatda ham mustaqil balans mavjud.Sudda davogar ham bo'la oladi.Masalan davlat solig'ini to'lashni talab qilishi.shulardan kelib chiqib aytishimiz mumkinki davlat yuridik shaxs sifatida bitim tuzishi mumkin shartnoma ham tuzishi mumkin.ikkalasini farqi bitim bir tomonlama ikki tomonlama va kop tomonlama tuziladiShartnoma esa ikki tomonlama va kop tomonlama tuziladi.Farqi Bitimda bir tomonlamayam tuziladiShartnoma esa bir tomonlama emas ikki tomonlama tuzishdan boshlanadi.Xulosa qiladigan bo'lsak davlat bitim ham shartnoma ham tuzishi mumkin.
2.N. Sharipov, G. Xasanov, L. Toʻqliyev va N. Namozovlar birlashib tadbirkorlikni amalga oshirishga kelishib oladilar. Oʻz kelishuvlarini yozma ravishda rasmiylashtirish maqsadida huquqshunos S. Karimovga murojaat etadilar. S. Karimov ularning bitimi oddiy shirkat shartnomasi ekanligini va shartnomani tuzayotgan paytda ularning shartnomalari tekinga tuzilayotganligini ularda muqobil ijro – yoʻqligini, ular faqatgina foyda koʻrsa, u foyda teng boʻlinishligini aytadi. Shundan soʻng shartnomaning baho bilan bogʻliq bandiga tekinga degan yozuvni kiritadi. Bu yerda huquqshunosning harakatini baholang? Haq evaziga va tekinga tuziladigan bitimlarning farqini koʻrsatib bering? Tuzilayotgan shartnoma haq evaziga tuziladimi yoki tekinga tuziladimi? Ushbu masalaga oydinlik kiriting?
Javob. Ushbu vaziyatda fuqarolar ko’p tomonlama bitim tuzishadi. Ya’ni bitim tuzish uchun hamma tarafning roziligi mavjud. FKning 102-moddasida belgilangan boʻlib, unda bitimlar bir taraflama, ikki taraflama yoki koʻp taraflama (shartnomalar) boʻlishi mumkinligi, bitim tuzish uchun qonun hujjatlariga yoki taraflarning kelishuviga muvofiq bir tarafning xohishi zarur va yetarli boʻlsa, bunday bitim bir taraflama bitim hisoblanishi, shartnoma tuzish uchun ikki taraf (ikki taraflama bitim) yoki uch yoxud undan koʻp taraf (koʻp taraflama bitim) kelishib xohish bildirgan boʻlishi kerakligi belgilangan. Haq baravariga va tekinga tuziladigan bitimlar ga keladigan bo’lsak, Haq baravariga tuziladigan bitimlar boʻyicha tomonlardan har biri qarshi tomon foydasiga muayyan bir mulkni topshirish, pul toʻlash, ishni bajarish, biror bir xizmat koʻrsatish singari harakatlarni qilish majburiyatini oladi. Tekin, ya’ni haq toʻlanmay tuziladigan bitimlar asosida tomonlardan birigina ikkinchi tomon foydasiga biror-bir harakat qilish majburiyatini oladi. Bu yerda qarshi (muqobil) ijro yoʻq. Masalan, hadya, foizsiz qarz, mulkdan tekin foydalanish (ssuda) toʻgʻrisidagi shartnomalarni koʻrsatish mumkin. Ushbu vaziyatda shartnoma ko’p tomonlama va tekinga tuziladi, chunki bitim tuzish natijasida hech qaysi bir subyektda mulkiy majburiyat bo’lmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
