1-ma’ruza. Konstruktsiyalar, binolar va inshootlarni sinash va tekshirishning mohiyati (2 soat)

 
a) b) 
1.3 – rasm. Statik va dinamik sinovlarda qo’llanilgan asboblar 
a – lift sinovlarida kabina tomiga o’rnatilgan VBP asbobi; b – vibratsion 
sinovlarning boshqaruv pul’ti. 
Mazkur kafedrada yana bir dolzarb yo’nalish bo’yicha keng ko’lamda ilmiy 
eksperimental ishlar olib borildi. Bu – ijodkor xalqimiz tomonidan bunyod etilgan ko’p 
asrlik tarixiy va me’moriy yodgorliklarni tiklash, ta’mirlash va asrab avaylash 
masalasidir. Samarqand, Buxoro, Hiva, SHahrisabz, Toshkent va respublikamizning 
boshqa ko’plab shaharlarida me’moriy obidalar o’zining serviqor va ulug’vorligi bilan, 
go’zal va naqshinkor jozibasi bilan millionlab kishilarning tabassumli diqqatini o’ziga 
jalb qilib kelmoqda. Ajdodlarimiz yaratgan ushbu san’at durdonalariga gard yuqtirmay 
kelajak avlodga yetkazib berish xozirgi avlodning muqaddas burchidir. 
Arxitektura yodgorliklari ustida ko’p yillardan buyon ilmiy tadqiqot ishlari olib 
boriladi. Ammo, tadqiqotlarning aksariyati yodgorliklarning tarixi, arxeologiyasi, 
me’moriy uslublari va san’atshunoslikka oid tomonlariga qaratilgan. Afsuski 
inshootlarning yuk ko’taruvchi konstruktsiyalari ishi juda kam o’rganilgan, vaxolanki 
ularning ustivorligi va umrboqiyligi aynan ana shu konstruktsiyalarga bog’liq. Turli 
sabablarga ko’ra (zilzila, texnogen ta’sirlar, yer osti suvlari sathining ko’tarilishi, 
eksploatatsiya jarayonida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklar va boshqalar) arxitektura 

---

17 
yodgorliklarining umumiy holati yil sayin yomonlashib bormoqda. Masalan, 1995 yilda 
Buxoro shahridagi CHor-Minor majmuasidagi bitta minoraning buzilishi, 
Samarqanddagi Tilla-Qori madrasasi, SHahrisabzdagi Oqsaroy, Dorut-Tilovat, Dorus-
Saodat majmualarining konstruktsiyalari avariya holatida ekanligi fikrimizga dalil 
bo’laoladi. Bunday sharoitda o’zbek xalqining milliy g’ururi va madaniy boyligi 
bo’lmish me’moriy obidalarni saqlash, ta’mirlash va qayta tiklash muammolari alohida 
dolzarb ahamiyat kasb etadi. Ana shulardan kelib chiqib, SHahrisabzdagi Oqsaroy 
saroyi, SHayx SHamsiddin Kulol va Gumbazi Saidon, Jahongir Mirzo maqbaralarida, 
Hazrati Imom va Ko’k-Gumbaz jome masjidlarida 
(1.4 – rasm) 
, Samarqanddagi Tilla-
Qori madrasasi va boshqa yodgorliklarda naturaviy tadqiqotlar olib borildi. Tadqiqotlar 
jarayonida o’ta sezgir o’lchov asboblari yordamida yodgorliklarning dinamik 
xarakteristikalari aniqlandi 
(1.3 – rasm, b)
, yuqori aniqlikdagi geodezik asboblar bilan 
yodgorliklarning cho’kishi va og’ishi o’lchandi, yodgorliklarda qo’llanilgan qurilish 
ashyolarining fizik-mexanik xossalari o’rganildi. Xozirgi paytda bu yo’nalishdagi 
ishlar davom etmoqda. 
a) b)