1-ma’ruza. Konstruktsiyalar, binolar va inshootlarni sinash va tekshirishning mohiyati (2 soat)

 

---

5 
Bino va inshootlarni tekshirish va sinashning maqsadi va vazifasi 
- harakatdagi 
ob’ektlarning holati va xususiyatini tavsiflovchi, sifat ko’rsatkichlarini baholash uchun 
belgilangan usul va uskunalarni ishlab chiqish, shuningdek, ularda kechayotgan 
jarayonlarni o’rganish, tuzilma materiallarining konstruktiv va ekspluatatsion 
xususiyatlarini tajriba orqali aniqlash va ularni texnik sharoitlarga mosligini 
tekshirishdan iborat.
Qurilish tuzilmalari, bino va inshootlarni tekshirish
tarkibiga tuzilmalarni 
tayyorlash va montajidagi sifat nazorati usullari, loyiha hujjatlariga qanchalik mosligi 
va tizimning haqiqiy ishini o’rganish kiradi. Masalan, temirbeton mahsulotlari ishlab 
chiqarish zavodida tayyorlanayotgan orayopma plitalari standartlarga asoslangan holda 
ishchi chizmalar asosida tayyorlanishi va belgilangan texnik talablarga javob berishi 
lozim. Uzunligi, eni, qalinligi, notekisligi, diagonallar uzunligi farqi, qoplama 
detallarining joylashishi, himoya qatlam qalinligi bo’yicha ma’lum kattalikdagi 
chetlashishlarga ruxsat etiladi. Beton qorishmasini tayyorlash uchun qo’llaniladigan 
materiallar shu materiallarga nisbatan qo’llaniladigan DAST talablariga javob berishi 
va mustahkamlik loyihadagi beton sinfiga mos bo’lishi lozim. Ishchi armatura uchun 
belgilangan beton himoya qatlami ishchi chizmalarda ko’rsatilgan qiymatlarga mos 
kelishi lozim.
Qurilish tuzilmalarini tekshirish natijasida tavsifli kamchiliklar topiladi va 
xulosalar asosida u yoki bu tuzilma hisobiy sxemasiga yoki hisobiga o’zgartirishlar 
kiritiladi.
Bino va inshootlarni tekshirish usullarining ahamiyati va samaradorligi zilzila 
oqibatlarini o’rganish asosida qo’llanilgan antiseysmik chora-tadbirlarda yaqqol 
ko’rinadi. 1976 yilda Gazli shahrida bo’lib o’tgan zilzila natijalarini o’rganib chiqib, 
keyingi qurilgan bino va inshootlarda tegishli antiseysmik chora va tadbirlar 
qo’llangani uchun 1984 yili qayta takrorlangan zilzilada bino va inshootlar qisman zarar 
ko’rdi xolos. 1985 yilda Meksikada bo’lgan zilzilada 500 dan ortiq binolar, shu 
jumladan 40 ta osmono’par, baland binolar buzildi, biroq bir qator binolar zilzila 
ta’sirini kamaytiruvchi chora - tadbirlar ko’rilgani uchun zilzilada aytarli ziyon 
ko’rmadi. 1985 yili Qayroqqumda bo’lib o’tgan zilzila natijasida Qayroqqum gilam 
zavodining 50-yillarda antiseysmik chora-tadbirlarsiz qurilgan binosi buzildi.