Chiqis
h
0:56
1:00
23.01.2021
11:09:38
Kirish
1:15
2:00
08.01.2021
17:15:21
Kirish
0:50
1:00
23.01.2021
11:12:36
Kirish
9:36
10:00
08.01.2021
18:21:42
Chiqis
h
0:52
1:00
23.01.2021
11:30:57
Chiqis
h
1:58
2:00
08.01.2021
18:26:05
Kirish
0:11
1:00
23.01.2021
11:48:52
Kirish
0:55
1:00
08.01.2021
18:42:28
Kirish
1:12
2:00
23.01.2021
11:50:13
Kirish
0:31
1:00
08.01.2021
18:46:02
Chiqis
0:32
1:00
23.01.2021
12:02:34
Kirish
0:22
1:00
h
08.01.2021
19:01:14
Chiqis
h
0:55
1:00
23.01.2021
12:03:44
Chiqis
h
0:41
1:00
08.01.2021
19:22:34
Chiqis
h
0:22
1:00
23.01.2021
12:41:52
Chiqis
h
2:58
3:00
08.01.2021
19:24:59
Chiqis
h
0:13
1:00
23.01.2021
12:47:22
Chiqis
h
1:45
2:00
08.01.2021
22:48:02
Kirish
8:29
9:00
23.01.2021
12:49:34
Chiqis
h
5:15
6:00
09.01.2021
01:04:23
Kirish
0:14
1:00
23.01.2021
13:16:23
Kirish
0:10
1:00
09.01.2021
02:55:33
Chiqis
h
7:57
8:00
23.01.2021
15:10:31
Kirish
1:49
2:00
09.01.2021
09:27:15
Kirish
0:14
1:00
23.01.2021
16:13:53
Chiqis
h
2:34
3:00
09.01.2021
09:36:50
Kirish
0:09
1:00
23.01.2021
16:45:44
Chiqis
h
1:24
2:00
09.01.2021
10:51:02
Chiqis
h
1:05
2:00
23.01.2021
16:47:52
Chiqis
h
0:40
1:00
09.01.2021
11:29:08
Chiqis
h
2:08
3:00
23.01.2021
16:57:42
Chiqis
h
0:01
1:00
09.01.2021
12:22:18
Kirish
1:38
2:00
23.01.2021
16:58:36
Kirish
0:28
1:00
09.01.2021
14:01:33
Kirish
0:45
1:00
23.01.2021
17:05:28
Chiqis
h
2:55
3:00
09.01.2021
14:06:02
Kirish
0:36
1:00
23.01.2021
17:10:20
Chiqis
h
0:11
1:00
09.01.2021
14:24:32
Kirish
1:00
1:00
23.01.2021
17:11:08
Chiqis
h
1:15
2:00
09.01.2021
18:59:49
Kirish
1:18
2:00
23.01.2021
17:13:38
Kirish
1:39
2:00
09.01.2021
19:01:36
Kirish
0:48
1:00
23.01.2021
17:29:25
Kirish
1:33
2:00
09.01.2021
19:16:29
Kirish
3:23
4:00
23.01.2021
17:33:26
Kirish
0:11
1:00
09.01.2021
20:18:14
Chiqis
h
0:08
1:00
23.01.2021
18:35:29
Kirish
0:21
1:00
09.01.2021
21:06:03
Chiqis
h
0:38
1:00
23.01.2021
18:45:04
Kirish
0:39
1:00
10.01.2021
10:02:33
Chiqis
h
2:01
3:00
23.01.2021
18:47:23
Kirish
1:39
2:00
10.01.2021
10:06:05
Kirish
11:42
12:00
23.01.2021
18:55:15
Chiqis
h
2:53
3:00
10.01.2021
12:13:17
Chiqis
h
0:51
1:00
23.01.2021
19:23:56
Chiqis
h
0:08
1:00
10.01.2021
12:14:30
Chiqis
h
0:51
1:00
23.01.2021
19:24:32
Chiqis
h
0:13
1:00
10.01.2021
12:32:40
Chiqis
h
0:19
1:00
23.01.2021
19:47:25
Chiqis
h
0:22
1:00
10.01.2021
13:55:22
Kirish
0:50
1:00
23.01.2021
19:55:39
Chiqis
h
0:40
1:00
10.01.2021
13:56:29
Kirish
1:30
2:00
23.01.2021
19:59:21
Chiqis
h
2:39
3:00
10.01.2021
14:00:10
Kirish
0:12
1:00
23.01.2021
20:49:57
Chiqis
h
1:02
2:00
10.01.2021
17:24:57
Chiqis
h
0:27
1:00
23.01.2021
21:01:10
Chiqis
h
1:05
2:00
10.01.2021
17:42:44
Kirish
0:35
1:00
23.01.2021
21:03:22
Chiqis
h
1:06
2:00
10.01.2021
18:24:55
Kirish
0:11
1:00
23.01.2021
21:11:31
Chiqis
h
0:10
1:00
10.01.2021
20:48:57
Chiqis
h
0:12
1:00
23.01.2021
21:17:12
Kirish
0:47
1:00
10.01.2021
22:04:10
Chiqis
h
1:02
2:00
23.01.2021
21:18:26
Chiqis
h
0:16
1:00
11.01.2021
09:47:04
Kirish
0:27
1:00
23.01.2021
21:46:51
Kirish
1:17
2:00
11.01.2021
11:34:41
Chiqis
h
1:20
2:00
23.01.2021
23:23:51
Kirish
2:03
3:00
11.01.2021
11:44:06
Chiqis
h
1:53
2:00
24.01.2021
14:19:22
Kirish
0:38
1:00
11.01.2021
12:03:34
Chiqis
h
4:44
5:00
24.01.2021
14:22:47
Kirish
0:41
1:00
11.01.2021
12:12:52
Chiqis
h
1:09
2:00
24.01.2021
15:23:20
Kirish
0:45
1:00
11.01.2021
12:20:16
Chiqis
h
1:42
2:00
24.01.2021
18:17:23
Kirish
1:05
2:00
11.01.2021
12:39:32
Chiqis
h
1:39
2:00
24.01.2021
19:19:27
Chiqis
h
0:49
1:00
11.01.2021
13:01:30
Chiqis
h
0:43
1:00
24.01.2021
19:51:09
Kirish
2:19
3:00
11.01.2021
13:05:11
Chiqis
h
0:28
1:00
24.01.2021
19:56:26
Chiqis
h
0:34
1:00
11.01.2021
16:06:50
Kirish
0:56
1:00
24.01.2021
20:19:52
Chiqis
h
0:21
1:00
11.01.2021
16:19:27
Kirish
2:52
3:00
24.01.2021
20:48:56
Chiqis
h
0:10
1:00
11.01.2021
18:11:02
Chiqis
h
1:59
2:00
25.01.2021
09:52:26
Kirish
0:46
1:00
11.01.2021
18:30:50
Chiqis
h
1:13
2:00
25.01.2021
18:28:38
Kirish
0:40
1:00
11.01.2021
20:12:13
Chiqis
h
5:13
6:00
25.01.2021
18:58:18
Kirish
0:44
1:00
11.01.2021
21:54:36
Chiqis
h
0:42
1:00
25.01.2021
20:08:07
Chiqis
h
0:15
1:00
11.01.2021
22:10:41
Chiqis
h
0:23
1:00
25.01.2021
21:04:07
Kirish
0:25
1:00
12.01.2021
13:33:12
Chiqis
h
0:33
1:00
25.01.2021
23:07:19
Chiqis
h
1:17
2:00
12.01.2021
16:24:25
Kirish
1:35
2:00
26.01.2021
18:11:24
Chiqis
h
0:30
1:00
12.01.2021
16:26:57
Kirish
1:17
2:00
26.01.2021
19:39:16
Chiqis
h
0:16
1:00
12.01.2021
16:42:20
Chiqis
h
0:28
1:00
26.01.2021
21:41:07
Kirish
1:08
2:00
12.01.2021
18:43:18
Kirish
0:48
1:00
27.01.2021
09:39:00
Chiqis
h
0:59
1:00
12.01.2021
18:48:43
Chiqis
h
0:25
1:00
27.01.2021
11:03:18
Chiqis
h
1:30
2:00
12.01.2021
18:50:00
Chiqis
h
0:32
1:00
27.01.2021
11:20:50
Chiqis
h
0:32
1:00
12.01.2021
19:06:25
Chiqis
h
0:09
1:00
27.01.2021
12:25:48
Kirish
8:50
9:00
12.01.2021
20:34:53
Kirish
1:18
2:00
27.01.2021
15:18:36
Chiqis
h
0:42
1:00
13.01.2021
09:30:20
Chiqis
h
0:58
1:00
27.01.2021
16:12:01
Kirish
4:37
5:00
13.01.2021
09:32:35
Kirish
0:47
1:00
27.01.2021
16:45:59
Kirish
3:02
4:00
13.01.2021
10:04:04
Chiqis
h
4:09
5:00
27.01.2021
19:18:36
Kirish
2:14
3:00
13.01.2021
10:34:02
Kirish
0:47
1:00
27.01.2021
19:50:17
Kirish
2:11
3:00
13.01.2021
11:32:19
Chiqis
h
1:09
2:00
27.01.2021
20:53:38
Chiqis
h
0:07
1:00
13.01.2021
11:36:17
Chiqis
h
0:48
1:00
28.01.2021
09:57:53
Chiqis
h
4:12
5:00
13.01.2021
11:59:01
Chiqis
h
0:14
1:00
28.01.2021
10:06:45
Kirish
0:13
1:00
13.01.2021
12:02:27
Chiqis
h
0:38
1:00
28.01.2021
12:07:36
Kirish
0:45
1:00
13.01.2021
12:51:14
Kirish
1:53
2:00
28.01.2021
12:24:47
Kirish
1:07
2:00
13.01.2021
12:53:28
Chiqis
h
0:29
1:00
28.01.2021
14:18:34
Kirish
1:21
2:00
13.01.2021
18:44:38
Chiqis
h
11:53
12:00
28.01.2021
14:22:26
Chiqis
h
0:51
1:00
13.01.2021
19:03:50
Kirish
0:22
1:00
28.01.2021
17:02:29
Kirish
5:29
6:00
13.01.2021
20:20:05
Chiqis
h
0:09
1:00
28.01.2021
18:33:03
Chiqis
h
0:08
1:00
14.01.2021
09:57:21
Kirish
0:52
1:00
28.01.2021
20:28:26
Chiqis
h
2:57
3:00
14.01.2021
13:04:59
Chiqis
h
1:17
2:00
28.01.2021
20:40:08
Kirish
1:25
2:00
14.01.2021
13:13:35
Kirish
1:26
2:00
28.01.2021
20:47:41
Chiqis
h
0:09
1:00
14.01.2021
14:54:49
Kirish
4:54
5:00
29.01.2021
10:19:12
Chiqis
h
5:47
6:00
14.01.2021
17:12:04
Chiqis
h
1:56
2:00
29.01.2021
11:07:22
Kirish
0:43
1:00
14.01.2021
17:14:20
Chiqis
h
0:26
1:00
29.01.2021
11:13:33
Kirish
1:12
2:00
14.01.2021
17:18:54
Chiqis
h
0:54
1:00
29.01.2021
14:12:58
Kirish
1:39
2:00
14.01.2021
17:37:09
Chiqis
h
4:25
5:00
29.01.2021
14:16:29
Chiqis
h
1:14
2:00
14.01.2021
17:46:25
Chiqis
h
0:37
1:00
29.01.2021
14:27:49
Kirish
2:12
3:00
14.01.2021
19:22:36
Kirish
1:07
2:00
29.01.2021
14:30:24
Chiqis
h
1:26
2:00
14.01.2021
20:37:36
Kirish
2:34
3:00
29.01.2021
15:37:59
Chiqis
h
0:19
1:00
14.01.2021
21:00:53
Chiqis
h
0:12
1:00
29.01.2021
15:59:55
Chiqis
h
0:44
1:00
15.01.2021
01:36:12
Chiqis
h
0:24
1:00
29.01.2021
17:30:55
Kirish
0:45
1:00
15.01.2021
09:26:32
Chiqis
h
0:31
1:00
29.01.2021
18:01:05
Kirish
2:08
3:00
15.01.2021
09:27:12
Chiqis
h
0:16
1:00
29.01.2021
19:32:13
Kirish
0:28
1:00
15.01.2021
12:07:48
Kirish
0:05
1:00
29.01.2021
22:45:16
Kirish
12:38
13:00
15.01.2021
12:08:07
Kirish
0:26
1:00
30.01.2021
09:42:14
Kirish
0:42
1:00
15.01.2021
13:08:04
Chiqis
h
0:52
1:00
30.01.2021
09:45:26
Kirish
0:30
1:00
15.01.2021
13:50:07
Kirish
0:32
1:00
30.01.2021
09:46:26
Kirish
0:42
1:00
15.01.2021
14:16:04
Chiqis
h
0:11
1:00
30.01.2021
09:54:49
Kirish
0:23
1:00
15.01.2021
14:26:56
Kirish
2:53
3:00
30.01.2021
09:55:56
Kirish
0:23
1:00
15.01.2021
15:21:32
Chiqis
h
0:47
1:00
30.01.2021
10:20:12
Kirish
0:09
1:00
15.01.2021
15:23:23
Chiqis
h
1:36
2:00
30.01.2021
10:53:31
Kirish
0:08
1:00
15.01.2021
17:10:47
Chiqis
h
2:14
3:00
30.01.2021
11:02:59
Kirish
0:30
1:00
15.01.2021
17:16:22
Kirish
3:56
4:00
30.01.2021
11:06:25
Chiqis
h
1:16
2:00
15.01.2021
18:20:10
Chiqis
h
0:18
1:00
30.01.2021
11:07:54
Chiqis
h
6:04
7:00
15.01.2021
18:27:18
Chiqis
h
0:32
1:00
30.01.2021
11:39:46
Chiqis
h
0:14
1:00
15.01.2021
19:16:32
Chiqis
h
2:43
3:00
30.01.2021
12:07:17
Chiqis
h
0:17
1:00
15.01.2021
19:29:12
Chiqis
h
0:10
1:00
30.01.2021
12:22:17
Kirish
1:36
2:00
15.01.2021
20:32:29
Kirish
0:39
1:00
30.01.2021
14:03:21
Kirish
1:13
2:00
16.01.2021
10:41:33
Chiqis
h
3:14
4:00
30.01.2021
16:06:57
Kirish
3:15
4:00
16.01.2021
11:16:33
Kirish
1:52
2:00
30.01.2021
16:10:49
Chiqis
h
1:38
2:00
16.01.2021
12:49:17
Chiqis
h
1:30
2:00
30.01.2021
16:39:12
Chiqis
h
7:55
8:00
16.01.2021
13:05:34
Chiqis
h
0:30
1:00
30.01.2021
17:36:02
Chiqis
h
1:04
2:00
16.01.2021
13:13:25
Chiqis
h
0:35
1:00
30.01.2021
17:39:32
Chiqis
h
0:28
1:00
16.01.2021
13:17:08
Chiqis
h
1:10
2:00
30.01.2021
18:06:09
Kirish
0:23
1:00
16.01.2021
16:42:43
Kirish
1:02
2:00
30.01.2021
22:11:36
Kirish
0:41
1:00
16.01.2021
16:45:44
Kirish
0:45
1:00
31.01.2021
10:49:38
Kirish
1:11
2:00
16.01.2021
17:20:02
Chiqis
h
0:21
1:00
31.01.2021
11:25:10
Kirish
7:13
8:00
16.01.2021
18:49:23
Chiqis
h
0:16
1:00
31.01.2021
11:55:42
Chiqis
h
3:13
4:00
16.01.2021
21:56:25
Chiqis
h
0:38
1:00
31.01.2021
13:00:43
Kirish
0:40
1:00
16.01.2021
22:28:26
Chiqis
h
0:23
1:00
31.01.2021
13:45:39
Kirish
0:08
1:00
16.01.2021
22:42:43
Kirish
1:01
2:00
31.01.2021
13:47:36
Kirish
0:13
1:00
17.01.2021
10:55:51
Chiqis
h
0:29
1:00
31.01.2021
14:46:00
Kirish
1:43
2:00
17.01.2021
13:06:39
Chiqis
h
0:41
1:00
31.01.2021
15:50:08
Kirish
0:14
1:00
17.01.2021
14:18:04
Chiqis
h
0:37
1:00
31.01.2021
16:03:59
Chiqis
h
0:50
1:00
17.01.2021
14:20:17
Kirish
0:10
1:00
31.01.2021
20:54:33
Kirish
1:29
2:00
17.01.2021
15:29:24
Kirish
0:23
1:00
31.01.2021
20:57:16
Chiqis
h
0:40
1:00
17.01.2021
15:34:52
Kirish
0:39
1:00
31.01.2021
21:54:22
Kirish
1:30
2:00
Juda katta hajmdagi maʻlumotlar bazasini organishga qulay qilish uchun Excel
dasturlar paketidan foydalanamiz:
Bir oy davomida nechta soʻzlashuv amalga oshirilganligi aniqlash uchun kerakli
ustun ajratib koʻrsatish kifoya ularning sonini Excel oynasi pastki qatorida
koʻrinadi:
Nat
ijad
a bir oy davomida n=398 ta soʻzlashuv amalga oshirilganligini aniqlaymiz.
Necha minutlik soʻzlashuvlar nechta ekanligini aniqlash uchun esa
Excel CТАТИСТИЧЕСКИЕ СЧЁТЕСЛИ buyrugʻidan foydalanamiz:
Ushbu buyruqlar ketma-ketligini har bir soʻzlashuv davomiyligi uchun qoʻllab,
Diskret tasodifiy miqdorni quyidagicha taqsimot qonuniga ega boʻlamiz:
Taqsimot
funksiya
1
2
3
4
5
6
7
8
1
215
0,540
0,540
0,540
-
1,060
1,124
0,607
2
94
0,236
0,776
0,472
-
0,060
0,004
0,001
3
39
0,098
0,874
0,294
0,940
0,883
0,087
4
14
0,035
0,910
0,141
1,940
3,762
0,132
5
16
0,040
0,950
0,201
2,940
8,642
0,347
6
6
0,015
0,965
0,090
3,940
15,521
0,234
7
2
0,005
0,970
0,035
4,940
24,401
0,123
8
5
0,013
0,982
0,101
5,940
35,280
0,443
9
3
0,008
0,990
0,068
6,940
48,159
0,363
10
1
0,003
0,992
0,025
7,940
63,039
0,158
11
0
0,000
0,992
-
8,940
79,918
-
12
2
0,005
0,997
0,060
9,940
98,798
0,496
13
1
0,003
1,000
0,033
10,940
119,677
0,301
398
1,000
2,060
64,216
3,293
Qoʻlda hisoblashlarni soddalashtirish uchun formulalarga qoyib hisoblashda
yordamchi bir nechta ustunlarni ham qoʻshib hisoblab olamiz, natijada
1)
1-ustundagi sonlar 1-savolimizga javob boʻladi.
2)
3-ustundagi sonlar 2-savol javobi boʻladi.
3)
1-va 3-ustunlar esa biz qidirayotgan diskret tasodifiy miqdor taqsimot
qonuni boʻladi.
4)
Diskret tasodifiy miqdor taqsimot koʻpburchagini chizish uchun 3-ustundagi
sonlarni ajratib koʻrsatib, excelda diagramma chizamiz.
5)
Diskret tasodifiy miqdor taqsimot funksiyasi
Taqsimot funksiya qabul qiladigan qiymatlar sifatida 4-ustundagi
qiymatlardan foydalanamiz.
6)
Taqsimot funksiya grafigini chizishda aynan 4-ustundagi sonlarni ajratib
koʻrsatib diagramma chizilsa kifoya
7)
M
a
t
e
m
a
t
i
k
k
u
t
i
lmani topamiz
Excel
Математические СУММПРОИЗВ Массив1 degan joyga ustunni,
Массив2 degan joyga ustundagi sonlar oʻrni koʻrsatilsa, matematik kutilma
dasturning oʻzi xisoblab beradi.
8)
Dispersiyani hisoblash
bunday koʻpaytmalar yigʻindisini
yordamchi jadvalimizda hisoblab qoʻyganmiz=3.293
Excelda dispersiyani hisoblash uchun, yana Excel
Математические
СУММПРОИЗВ buyruqdan foydalanish mumkin, faqatgina kerakli massivlarni
koʻrsatsak boʻlgani.
9)
Oʻrtacha kvadratik chetlanishni topish uchun dispersiyadan ildiz olsak
boʻlgani:
10)
Diskret tasodifiy miqdor modasi, bu X tasodifiy miqdorning eng katta
ehtimolli qiymatidir.
11)
12)
13)
14)
Olingan natijalar boʻyicha xulosa qilish talabaga havola.
Yuqorida qilingan barcha ishlar natijalari Excelda bir varroqni tashkil
etadi va u quyidagi koʻrinishni tashkil etadi.
Mustaqil yechish uchun masalalar
1. X
uzluksiz tasodifiy miqdorning
=
.
2
,
1
,
2
0
,
sin
,
0
,
0
)
(
x
agar
x
agar
x
x
agar
x
F
taqsimot funksiyasi berilgan.
f(x)
zichlik funksiyani toping.
2. X
uzluksiz tasodifiy miqdorning
zichlik funksiyasi berilgan.
F (x)
taqsimot funksiyasini toping.
3. X
uzluksiz tasodifiy miqdorning
=
.
3
,
0
,
3
6
,
3
sin
3
,
6
,
0
)
(
x
agar
x
agar
x
x
agar
x
f
zichlik funksiyasi berilgan .
F (x)
taqsimot funksiyani toping.
4-laboratoriya ishi.
Ko‘p o‘lchovli tasodifiy miqdorlar.
Laboratoriya ishining maqsadi:
Ko’p o’lchovli tasodifiy miqdorlarni o’rganish.
Metodik ko’rsatmalar
Bir o‘lchovli t.m.lardan tashqari, mumkin bo‘lgan qiymatlari 2 ta, 3 ta, ..., n ta son
bilan aniqlanadigan miqdorlarni ham o‘rganish zarurati tug‘iladi. Bunday
miqdorlar mos ravishda ikki o‘lchovli, uch o‘lchovli, … ,
n
o‘lchovli deb ataladi.
Faraz qilaylik, ( ,
)
P
A ,
ehtimollik fazosida aniqlangan
1
2
,
,...,
n
X X
X
t.m.lar berilgan bo‘lsin.
1
2
(
,
,...,
)
n
X
X X
X
=
vektorga tasodifiy vektor yoki
n
-o‘lchovli t.m. deyiladi.
Ko‘p o‘lchovli t.m. har bir elementar hodisa
ga n ta
1
2
,
,...,
n
X X
X
t.m.larning
qabul qiladigan qiymatlarini mos qo‘yadi.
1
2
,
,...,
1
2
1
1
2
2
( ,
,...,
)
{
,
,...,
}
n
X X
X
n
n
n
F
x x
x
P X
x X
x
X
x
=
n
o‘lchovli funksiya
1
2
(
,
,...,
)
n
X
X X
X
=
tasodifiy vektorning taqsimot funksiyasi yoki
1
2
,
,...,
n
X X
X
t.m.larning birgalikdagi taqsimot funksiyasi deyiladi.
0,
0
( )
cos ,
0
2
0,
2
агар x
f x
x агар
x
агар x
=
Qulaylik uchun
1
2
,
,...,
1
2
( ,
,...,
)
n
X X
X
n
F
x x
x
taqsimot funksiyani
1
2
,
,...,
n
X X
X
indekslarini tushirib qoldirib,
1
2
( ,
,...,
)
n
F x x
x
ko‘rinishida yozamiz.
1
2
( ,
,...,
)
n
F x x
x
funksiya
1
2
(
,
,...,
)
n
X
X X
X
=
tasodifiy vektorning taqsimot
funksiyasi bo‘lsin. Ko‘p o‘lchovli
1
2
( ,
,...,
)
n
F x x
x
taqsimot funksiyaning asosiy
xossalarini keltiramiz:
1.
1
2
: 0
( ,
,...,
) 1
i
n
x
F x x
x
, ya’ni taqsimot funksiya chegaralangan.
2.
1
2
( ,
,...,
)
n
F x x
x
funksiya har qaysi argumenti bo‘yicha kamayuvchi emas
va chapdan uzluksiz.
3. Agar biror
i
x
→ +
bo‘lsa, u holda
1
1
1
1
2
1
1
1
,...,
,
,...,
1
1
1
lim
( ,
,...,
)
( ,...,
, ,
,...,
)
( ,...,
,
,...,
)
i
i
i
n
n
i
i
n
x
X
X
X
X
i
i
n
F x x
x
F x
x
x
x
F
x
x
x
x
−
+
−
+
→+
−
+
=
=
=
4. Agar biror
i
x
→ −
bo‘lsa, u holda
1
2
lim
( ,
,...,
)
0
i
n
x
F x x
x
→−
=
.
3-xossa
yordamida
keltirib
chiqarilgan
(3.1.1)
taqsimot
funksiyaga
marginal(xususiy) taqsimot funksiya deyiladi.
1
2
(
,
,...,
)
n
X
X X
X
=
tasodifiy
vektorning
barcha
marginal
taqsimot
funksiyalari
soni
1
2
1
...
n
n
n
n
k
C
C
C
−
=
+
+ +
=
0
0
2
2
n
m
n
n
n
n
n
n
C
C
C
=
−
−
=
−
ga tengdir.
Masalan,
1
2
(
,
)
X
X X
=
(
n
=2) ikki o‘lchovlik tasodifiy vektorning marginal
taqsimot funksiyalari soni
2
2
2
2
k
=
− =
ta bo‘lib, ular quyidagilardir:
1
1
1
1
1
( ,
)
( )
(
);
F x
F x
P X
x
+ =
=
2
2
2
2
2
(
,
)
(
)
(
)
F
x
F x
P X
x
+
=
=
.
Soddalik uchun
n
=2 bo‘lgan holda, ya’ni (
X
,
Y
) ikki o‘lchovlik tasodifiy
vector bo‘lgan holni ko‘rish bilan cheklanamiz.
3.2 Ikki o‘lchovli diskret tasodifiy miqdor va uning taqsimot qonuni
(
X
,
Y
) ikki o‘lchovli t.m. taqsimot qonunini
{
,
};
1, ,
1,
ij
i
j
p
P X
x Y
y
i
n j
m
=
=
=
=
=
formula yordamida yoki quyidagi jadval ko‘rinishida berish mumkin:
Y
X
1
y
2
y
…
m
y
1
x
11
p
12
p
…
1
m
p
2
x
21
p
22
p
…
2
m
p
…
…
…
…
…
bu
erda
barcha
ij
p
ehtimolliklar
yig‘indisi
birga
teng,
chunki
{
,
}
1, ,
1,
i
j
X
x Y
y
i
n j
m
=
=
=
=
birgalikda bo‘lmagan hodisalar to‘la gruppani
tashkil etadi
1
1
1
n
m
ij
i
j
p
=
=
=
formula ikki o‘lchovli diskret t.m.ning taqsimot qonuni,
jadval esa birgalikdagi taqsimot jadvali deyiladi.
(
X
,
Y
) ikki o‘lchovli diskret t.m.ning birgalikdagi taqsimot qonuni berilgan
bo‘lsa, har bir komponentaning alohida (marginal) taqsimot qonunlarini topish
mumkin. Har bir
1,
i
n
=
uchun
1
2
{
,
},{
,
},...,{
,
}
i
i
i
m
X
x Y
y
X
x Y
y
X
x Y
y
=
=
=
=
=
=
hodisalar birgalikda bo‘lmagani sababli:
1
2
{
}
...
i
x
i
i
i
im
p
P X
x
p
p
p
=
=
=
+
+ +
.
Demak,
1
{
}
,
i
m
x
i
ij
j
p
P X
x
p
=
=
=
=
1,
i
n
=
,
1
{
}
j
n
y
j
ij
i
p
P Y
y
p
=
=
=
=
1,
j
m
=
.
1-misol.
Ichida 2 ta oq, 1 ta qora, 1 ta ko‘k shar bo‘lgan idishdan tavakkaliga
ikkita shar olinadi. Olingan sharlar ichida qora sharlar soni
X
t.m. va ko‘k rangdagi
sharlar soni
Y
t.m. bo‘lsin. (
X
,
Y
) ikki o‘lchovli t.m.ning birgalikdagi taqsimot
qonunini tuzing.
X
va
Y
t.m.larning alohida taqsimot qonunlarini toping.
X
t.m. qabul qilishi mumkin qiymatlari: 0 va 1:
Y
t.m.ning qiymatlari ham 0
va 1. Mos ehtimolliklarni hisoblaymiz:
2
2
11
2
4
1
{
0,
0}
6
C
p
P X
Y
C
=
=
=
=
=
(yoki
2 1
1
4 3
6
=
);
1
2
12
2
4
2
{
0,
1}
6
C
p
P X
Y
C
=
=
= =
=
;
21
2
{
1,
0}
6
p
P X
Y
=
=
=
=
;
22
1
{
1,
1}
6
p
P X
Y
=
=
= =
.
(
X
,
Y
) vaktorning taqsimot jadvali quyidagicha ko‘rinishga ega:
Bu
erdan
1
2
1
{
0}
6
6
2
P X
=
= + =
,
2
1
1
{
1}
6
6
2
P X
= = + =
;
1
2
1
{
0}
6
6
2
P Y
=
= + =
,
2
1
1
{
1}
6
6
2
P Y
= = + =
kelib chiqadi.
X
va
Y
t.m.larning alohida taqsimot qonunlari quyidagi ko‘rinishga
ega bo‘ladi:
n
x
1
n
p
21
p
…
nm
p
Y
X
0
1
0
1
6
2
6
1
2
6
1
6
: 0, 1
1
1
:
,
2
2
X
p
va
: 0, 1
1
1
:
,
2
2
Y
p
.
Ikki o‘lchovli tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi va uning xossalari
Ikki o‘lchovli t.m. taqsimot funksiyasini
F
(
x
,
y
) orqali belgilaymiz.
Ikki o‘lchovli (X,Y) t.m.ning taqsimot funksiyasi,x
va
y
sonlarning har bir
jufti uchun {
}
X
x
va {
}
Y
y
hodisalarning birgalikdagi ehtimolligini
aniqlaydigan
F
(
x
,
y
) funksiyasidir: ya’ni
(
)
( . )
(
, ) (
, )
( , )
{
,
}
X Y
x
y
D
F x y
P X
x Y
y
P
−
−
=
=
=
.
tenglikning geometrik tasviri rasmda keltirilgan.
(
X
,
Y
) ikki o‘lchovlik diskret t.m. taqsimot funksiyasi quyidagi yig‘indi orqali
aniqlanadi:
( , )
ij
i
j
F x y
p
x x y y
=
.
Ikki o‘lchovlik t.m. taqsimot funksiyasining xossalari:
1. ( , )
F x y
taqsimot funksiya chegaralangan:
0
( , ) 1
F x y
.
2. ( , )
F x y
funksiya har qaysi argumenti bo‘yicha kamayuvchi emas:
agar
2
1
x
x
bo‘lsa,
2
1
( , )
( , )
F x y
F x y
,
agar
2
1
y
y
bo‘lsa,
2
1
( ,
)
( ,
)
F x y
F x y
.
3.
( , )
F x y
funksiyaning biror argumenti
−
bo‘lsa(limit ma’nosida), u
holda ( , )
F x y
funksiya nolga teng,
( ,
)
(
, )
(
,
)
0
F x
F
y
F
− =
−
=
− − =
.
4. Agar ( , )
F x y
funksiyaning bitta argumenti
+
bo‘lsa(limit ma’nosida), u
holda
1
( )
( )
( ,
)
X
x
F
x
F x
F
=
+ =
;
2
( )
( )
(
, )
Y
y
F y
F
y
F
=
+
=
.
4
o
. Agar ikkala argumenti
+
bo‘lsa(limit ma’nosida), u holda
(
)
1
,
F
=
+ +
.
5.
( , )
F x y
funksiya har qaysi argumenti bo‘yicha chapdan uzluksiz, ya’ni
0
0
0
lim
( , )
( , )
x
x
F x y
F x y
→ −
=
,
0
0
0
lim
( , )
( ,
)
y
y
F x y
F x y
→ −
=
.
X
va
Y
tasodifiy miqdorlarning korrelyatsiya momenti (yoki kovariasiyasi) deb,
quyidagi songa aytiladi:
( )
(
)
( )
(
)
Y
M
Y
X
M
X
M
K
xy
−
−
=
.
X
va
Y
tasodifiy miqdorlar diskret bo‘lsa, u holda bu formula quyidagi
ko‘rinishini oladi:
( )
(
)
( )
(
)
xy
i
i
ij
i j
K
x
M X
y
M Y
p
=
−
−
,
bunda
(
)
;
ij
i
j
p
P X
x Y
y
=
=
=
.
Korrelyatsiya
momentiifodasini
matematik
kutilmaxossalariasosidaquyidagichaalmashtirilishmumkin;
( )
(
)
( )
(
)
( )
( )
( ) ( )
=
+
−
−
=
−
−
Y
M
X
M
X
YM
Y
XM
XY
M
Y
M
Y
X
M
X
M
( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
M XY
M X M Y
M Y M X
M X M Y
M XY
M X M Y
=
−
−
+
=
−
.
3-teorema.
Agar tasodifiymiqdorlar o‘zaro bog‘liq bo‘lmasa, u holda
korrelyatsiya momentinolgateng bo‘ladi.
6-ta’rif.
X
va
Y
tasodifiy miqdorlarning korrelyatsiya koeffitsienti deb
y
x
xy
xy
K
r
=
(6)
tenglik bilan aniqlanadigan kattalikka aytiladi.
Korrelyatsiya momenti uchun quyidagi
xy
x
y
K
D D
tengsizlik o‘rinli bo‘lishini ko‘rsatish mumkin, chunki
1
xy
r
.
Agar
X
va
Y
tasodifiy miqdorlar bog‘liqmas bo‘lsa, u holda ularning
korrelyatsiya koeffitsienti nolga tengligini ko‘rsatish qiyin emas.
Quyidagi teorema tasodifiy miqdorlar orasida bog‘lanishni tavsiflashda
korrelyatsiya koeffitsientining ahamiyatini yana ham batafsil oydinlashtirib beradi.
4-teorema.
Agar
Y
tasodifiy miqdor
X
tasodifiy miqdorning chiziqli
funksiyasi, ya’ni
b
aX
Y
+
=
bo‘lsin, u holda agar
0
a
bo‘lsa,
1
=
xy
r
, agar
0
a
bo‘lsa,
1
−
=
xy
r
bo‘ladi.
Isbot
.
( )
(
)
( )
(
)
( )
(
)
( )
(
)
xy
K
M
X
M X
Y
M Y
M
X
M X
aX
b
M Y
=
−
−
=
−
+ −
=
( )
(
)
( )
(
)
( )
(
)
( )
2
2
x
M
X
M X
aX
b
aM X
b
aM
X
M X
aD X
a
=
−
+ −
−
=
−
=
=
,
( )
( )
2
2
2
2
,
y
x
y
x
D Y
a D X
a
a
=
=
=
=
,
2
2
1,
0,
1,
0.
xy
x
xy
x
y
x
K
a
a
r
a
a
=
=
=
−
2.
Birxilturdagimahsulotishlabchiqaruvchi
5
tasanoatkorxonalaribo‘yichaquyidagimahsulotlarolingan.
Mehnatni elektr energiya bilan
ta’minlanganligi-
X
(kvt/soat)
7,1
8,3
8,5
9
10,5
Mehnat unumdorligi –
Y
(dona)
14
16
14
15
17
Bu ma’lumotlardan foydalanib tanlanma korrelyatsiya koeffitsientini toping.
Yechish
.
,
(*)
i
i
T
x
y
x y
nx y
r
n
−
=
formuladagi zarur hisoblashlarni bajaramiz:
68;
,
8
5
5
,
10
9
5
,
8
3
,
8
1
,
7
=
+
+
+
+
=
x
2;
,
15
5
76
5
17
15
14
16
14
=
=
+
+
+
+
=
y
1;
,
1
68
,
8
5
5
,
10
9
5
,
8
3
,
8
1
,
7
)
(
2
2
2
2
2
2
2
2
−
+
+
+
+
=
−
=
x
n
x
i
x
Aniqlangan qiymatlarni (*) formulaga qo‘ysak,
bo‘ladi.
Mustaqilechishuchunmasalalar.
1
.
Berilgan jadvaldan foydalanib, tanlanma shartli o‘rtacha-
y
x
ni toping.
X
Y
4
4,5
5
5,5
6
8
5
3
-
-
-
10
2
4
5
4
3
13
-
1
1
2
2
2. Berilgan jadvaldan foydalanib, tanlanma shartli o‘rtacha-
x
y
ni toping.
X
Y
3
3,5
4
4,5
5
7
5
3
-
-
-
9
2
3
5
3
1
13
-
1
1
2
2
16;
,
1
2
,
15
5
17
15
14
16
14
)
(
2
2
2
2
2
2
2
2
−
+
+
+
+
=
−
=
y
n
y
i
y
=
+
+
+
+
=
7.
,
664
17
5
,
10
15
9
14
5
,
8
16
3
,
8
14
1
,
7
i
i
y
x
79
,
0
38
,
6
02
,
5
6
,
1
1
,
1
5
2
,
15
68
,
8
5
7
,
664
=
−
=
T
r
Do'stlaringiz bilan baham: |