1. экономиканы модернизациялаў шараятында есап системасының орны ҳӘМ ӘҲмийети реже

2.Buxgalteriya esabı pa`ninin` basqa pa`nler menen o`z – ara baylanısı
Buxgalteriyali’q yesap ha`r qi’yli’ xojali’q protsesslerin sa`wlelendiretug`i’n ju`da` quramali’ sistemadan ibarat. Bul protsessler bizdi qorshap turg`an materialli’q du`nyani’n` bir bo`legi boli’p yesaplanadi’. Sog`an baylani’sli’ bul protsesslerdin` a`hmiyeti ha`m dinamikasi’ materialli’q du`nyada a`mel etiletug`i’n uli’wma ni’zamli’qlarg`a boysi’nadi’. Biraq bul ni’zamli’qlardi’n` ekonomika salasi’nda payda boli’wi’ o`zine ta`n qa`siyetlerge iye.
Solay etip, buxgalteriyali’q yesap, oni’n` negizin quraytug`i’n teoriyali’q kontseptsiyalar ha`m qag`i’ydalardi’n` rawajlani’wi’ o`z-ara baylani’sta ha`m ta`sir ko`rsetiwinde rawajlani’p baradi’. Buni’n` u`stine bul baylani’s basqa pa`nler ha`m ilimiy bag`darlar menen birlesiwdin` ha`r qi’yli’ formalari’na iye. Bunday baylani’sti’ ha`m basqa pa`nlerdin` tiyisli ni’zamli’qlari’n ha`m kategoriyalari’n bilmesten buxgalteriyali’q yesapti’n` ma`nisin tu`siniw mu`mkin emes. Buxgalteriyali’q yesapti’n` basqa pa`nler menen baylani’sli’li’g`i’ 1.3. si’zi’lmada keltirilgen. Buxgalteriyali’q yesap uli’wma alg`anda filosofiyag`a tayanadi’, o`ytkeni ol Aristotel ga`pi menen aytqanda, «barli’q pa`nlerdin` malikasi’» yesaplanadi’. Ta`biyat, ja`miyet ha`m insan sanasi’ progresinin` uli’wma ni’zamli’qlari’n u`yreniw buxgalterge de, ja`miyetlik pa`n qa`nigelerine de, atap aytqanda, filosoflarg`a da za`ru`r bolg`an da`rejede kerek.
Bul pa`n adamlarda turmi’sti’n` tiykarg`i’ qa`diriyatlari’ haqqi’nda birden-bir, uli’wma a`hmiyetke iye bolg`an pikirlerdi qa`liplestiredi. Na`tiyjede filosofiya buxgalteriyali’q yesapti’ u`yreniwde «kommunikatsiya tosqi’nli’qlari’n» saplasti’ri’wg`a ja`rdem beretug`i’n, tiykarg`i’ faktlerden biri si’pati’nda ju`zege shi’g`adi’. Bunday tosqi’nli’qlar tar qa`nigelesiw na`tiyjesinde ju`zege shi’g`i’p, oni’n` funktsiyalari’nda ko`rinedi: insani’yli’q, sotsialli’q-aksiologiyali’q, ma`deniy-ta`rbiyali’q ha`m mag`li’wmat sa`wlelendiriwshi. Olardi’n` ha`r biri anaw yaki mi’naw da`rejede buxgalteriyali’q yesap teoriyasi’ ha`m a`meliyati’ni’n` qa`liplesiwine ta`sir ko`rsetedi, insani’yli’q qa`diriyatlardi’n` ma`nisin ha`m onda adamni’n` orni’n ashi’p beredi. Bul pa`nlerdin` en` ti’g`i’z o`z-ara ta`siri filosofiyani’n` mag`li’wmat sa`wlelendiriwshi funktsiyasi’nda ko`rinedi. Oni’n` ma`nisi tar qa`nigelesken pa`nler, soni’n` ishinde buxgalteriyali’q yesapti’n` tiykarg`i’ engiziliwin ken`irek ashi’p beredi: o`zinin` u`yrenetug`i’n ob`ektin sa`wlelendiriw, oni’n` a`hmiyetli elementlerin, strukturali’q baylani’slari’n bizdi qorshap turg`an materialli’q du`nya eki jaqlamali’g`i’ni’n` na`tiyjesi si’pati’nda ani’qlaw; ni’zamli’qlardi’ tiykarlaw, bilimlerdi toplaw ha`m teren`lestiriw, isenimli mag`li’wmat deregi si’pati’nda xi’zmet etiw.
Buxgalteriyali’q yesap filosofiyadan ken` paydalanadi’. Soni’n` ishinde buxgalteriyali’q yesapti’n` ontologiyali’q ta`repi—bul filosofiyani’n` bir bo`legi boli’p, bul pa`n mazmuni’n o`zine ta`n usi’llar menen u`yrenetug`i’n, xojali’q protsesslerin biliw haqqi’ndag`i’ ta`liymat. Sonday-aq, buxgalteriyali’q yesapta filosofiyani’n` gnoseologiyali’q ta`repleri de qollani’li’p, mag`li’wmatlardi’n` haqi’yqi’yli’g`i’n (isenimliligin) ani’qlawg`a mu`mkinshilik beredi.
Buxgalteriyali’q yesapta yesapqa ali’natug`i’n ob`ektlerdin` ekonomikali’q ma`nisin uli’wma ekonomikali’q pa`nler u`yrenedi. Olardi’n` ishinde ekonomika teoriyasi’ buxgalteriyali’q yesap ushi’n tayani’sh pa`n boli’p yesaplanadi’. Bul pa`n xojali’q protsesslerinin` ekonomikali’q ma`nisin biliwde a`hmiyetli ori’n tutadi’ ha`m og`an tiykarlani’p buxgalteriyali’q yesap xojali’q ju`rgiziwshi sub`ekttin` qarji’lari’ni’n` ha`m dereklerinin` ken`eytilgen qayta o`ndiris protsesindegi qatnasi’n ha`m ha`reketin u`yrenedi. Ekonomika teoriyasi’ ekonomikali’q kategoriyalardi’n` ha`m qag`i’ydalardi’n` ma`nisin u`yrenedi. Soni’n` ishinde, miynet predmetleri, tiykarg`i’ qurallar, materialli’q emes aktivler, payda, rentabellik ha`m basqalar.
Ekonomika teoriyasi’ pu`tkil ekonomikali’q sistemani’, negizin menshik qatnasi’qlari’ quri’wshi’, oni’n` a`hmiyetli ha`reketleniw ni’zamli’qlari’n u`yrenedi.
Menshiktin` strukturali’q bo`limleri buxgalteriyali’q yesapti’n` u`yrenetug`i’n ob`ektleri boli’p yesaplanadi’. Ekonomika teoriyasi’ tiykarg`i’ qag`i’ydalari’ni’n` rawajlani’wi’ ushi’n da`slepki yesap mag`li’wmatlari’na qa`yta islep, bir sistemag`a keltirip uli’wmalasti’ri’w za`ru`r. Ani’q ha`m isenimli yesap mag`li’wmatlari’na tiykarlanbag`an teoriya belgisiz gipotezalar oyi’ni’na aylanadi’.
Ekonomikali’q kategoriyalardi’n` ma`nisin uli’wma ka`siplik pa`nler blogin qurawshi’: pul, kredit ha`m bankler, finans, finans bazari’ ha`m qi’mbat bahali’ qag`azlar, menedjment, marketing, sali’qlar ha`m sali’qqa tarti’w ha`m basqa da pa`nler tolti’radi’. Olardi’n` barli’g`i’ anaw yamasa mi’naw da`rejede buxgalteriyali’q yesapti’ bayi’tadi’, yaki onnan ken`eytilgen ja`miyetlik qayta o`ndiris protsesinde yesapqa ali’natug`i’n ob`ektler si’patlamasi’n ashi’p beriwshi ayi’ri’m tu`sinikti ha`m ko`rsetkishlerdi o`z ishine aladi’. Ma`selen, Pul, kredit ha`m bankler yaki Finans pa`nleri ja`rdeminde jalpi’ ja`miyetlik o`nimdi, sonday-aq milliy bayli’qti’n` bir bo`legin bo`listiriw ha`m qayta bo`listiriw protsesinde ju`zege keletug`i’n qatnasi’qlari’ u`yreniledi ha`m ta`rtipke sali’nadi’.
Buxgalteriyali’q yesapti’n` huqi’qqa baylani’sli’ ilimiy pa`nler ha`m huqi’q a`meliyati’ menen o`z-ara baylani’sli’li’g`i’ ayri’qsha a`hmiyetke iye. Xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektler ha`m ma`mleket olar ortasi’nda sha`rtnamalardi’ du`ziw ha`m ori’nlaw bari’si’nda belgili huqi’qi’y tiykarda sa`wlelendiriletug`i’n ha`m ta`rtipke sali’natug`i’n, atap aytqanda, sub`ektlerdin` menshikke baylani’sli’ o`z-ara qatnasi’qlari’ a`mel etedi. Xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektlerdin` ma`mleket penen o`z-ara mu`na`sibetleri huqi’qti’n` ha`r qi’yli’ salalari’, sali’q, baji’xana, miynet, finans ha`m basqalarg`a baylani’sli’ bolg`an, ni’zam ha`m ni’zamli’ hu`jjetlerdin` toplami’ menen belgilenedi. Yurisprudentsiya tiykarlari’ ha`m ani’q huqi’qi’y normalardi’n` a`hmiyeti ha`r bir buxgalterdin` tuwri’ islewinin` a`hmiyetli sha`rti boli’p yesaplanadi’, materialli’q juwapker ha`m basqa adamlardi’ qadag`alaw, olar ta`repinen a`melge asi’ri’lg`an xojali’q operatsiyalari’ni’n` ni’zamli’li’g`i’n ani’qlawg`a ja`rdem beredi. Ayti’w o`tiw kerek, buxgalteriyali’q yesapti’n` tiykarg`i’ printsipleri ha`m sho`lkemlestiriliwi joqari’ ni’zamshi’li’q ha`m atqari’w uyi’mlari’ ta`repinen huqi’qi’y ta`rtipke sali’natug`i’n ob`ektlerden yesaplanadi’.
Buxgalteriya jumi’si’nda psixologiya tiykarlari’n biliw u`lken rol oynaydi’. Buxgalterge ha`r qi’yli’ jeke ma`pler sebepli shetten ha`r qi’yli’ psixologiyali’q ta`sir ko`rsetiliwi mu`mkin. Oni’n` o`z-ara mu`na`sibetleri, tiykari’nan ha`zirgi
waqi’tta ol isleytug`i’n xojali’q ju`rgiziwshi sub`ekt basshi’li’g`i’ ha`m menshik iyeleri menen qi’yi’n keshedi.
Bunda buxgalterge jumi’s uqi’bi’n saqlaw, u`lken ko`lemdegi da`wirlik ha`m ji’lli’q yesabatlardi’ du`ziw da`wirinde nervlik tali’g`i’wdi’ jen`iw ushi’n u`lken psixologiyali’q shi’damli’li’q kerek.
Ma`selen, ja`miyette aviatsiya psixologiyasi’, basqari’w psixologiyasi’ usag`anlar bar eken, buxgalterlik miynetinin` psixologiyali’q ta`replerine de itibardi’ ku`sheytiw za`ru`r.
Buxgalter jumi’si’nda uli’wma moralli’q normalari’ni’n` a`hmiyetin biliw menen bir qatarda arnawli’ professionalli’q etika kategoriyalari’ni’n` qa`liplesiwine de ayri’qsha itibar qarati’w za`ru`r. Bul jerde tek g`ana etika talaplari’ni’n` da`rejesi asi’p qoymastan, ja`ne de olar jan`a sapag`a da iye boladi’. Basqa tarawlarda uli’wma ziyansi’z yesaplang`an ob`ektivlik elementleri, eger olar xojali’q ju`rgiziwshi sub`ekttin` jag`dayi’ haqqi’nda jaqsi’ pikir qa`liplestiriwge umti’li’w, buxgalteriyali’q yesapti’ sho`lkemlestiriw ha`m ju`rgiziw protsesinde «xojeyin»nin` kewilin tabi’wg`a qarati’lg`an bolsa, bul pu`tkil ka`rxana ha`m onda isleytug`i’n ju`zlegen ha`m mi’n`lag`an adamlar ushi’n jaman aqi’betler menen tamamlani’wi’ mu`mkin.
Buxgalteriyali’q yesap teoriyasi’ ha`m a`meliyati’ni’n` sotsiologiya pa`ni menen baylani’si’ ta`repi og`ada ko`p. Ma`selen, buxgalterlik jumi’si’na tiykarg`i’ mag`li’wmattan paydalani’wshi’lar mag`li’wmat da`rejesin yesapqa almastan qandaydur normativlerdi ha`m talaplardi’ kiritiw, bunday normativlerdin` a`melge asi’ri’li’wi’ ha`m a`mel etiliwinde u`lken qi’yi’nshi’li’qlardi’ keltirip shi’g`ari’wi’ mu`mkin ha`m keltirip shi’g`armaqta. Soni’n` ushi’n ha`zirgi ku`nde «Xali’qti’n` buxgalteriyali’q sawatli’li’g`i’» haqqi’ndag`i’ ma`sele aktual ma`sele boli’p turi’pti’. Son`g`i’ waqi’tlarda tez-tez ko`zge taslanatug`i’n ha`m esitiletug`i’n «Menshik iyeleri», «Aktsionerler», «Isbilermenlerdin`» o`zleri «o`z» ka`rxanasi’ni’n` balansi’n tu`sinbeydi eken, ka`rxana basshi’si’ bolsa o`z buxgalteri menen ten` da`rejede ha`m bir tilde, yag`ni’y «biznes tilinde» so`ylese almas eken, olar quri’ ga`p boli’p qala beredi.
Eger gumanitar profildegi basqa pa`nler haqqi’nda so`z ju`ritiletug`i’n bolsa, buxgalteriyali’q yesapti’n` til haqqi’ndag`i’ pa`nler menen o`z-ara ta`siri qi’zi’qli’. Bizge belgili, buxgalteriyali’q yesap o`zinin` ma`nisine boyi’nsha ani’q tu`sindirilgen, o`z-ara muwapi’qlasti’ri’lg`an ha`m en` a`hmiyetlisi ha`r qi’yli’ etip tali’qlanbaytug`i’n tu`sinik ha`m ta`riyplerdi talap etedi. Bul jerde ha`r tu`rli etip tali’qlanatug`i’n ani’q emes atamalardan paydalani’w mu`mkin emes. Soni’n` ushi’n da bul sabaqli’qta ha`r bir bapti’n` basi’nda tayani’sh atamalar ha`m tu`siniklerge tu`sindirme berilgen. Buxgalteriya tilinin` qa`liplesiwi protsesinde og`ada o`zine ta`n tariyxi’y jari’slar boli’p o`tken. En` rawajlang`an, ha`zirgi zaman talaplari’na juwap beretug`i’n yesap sistemasi’n jaratqan ma`mleketler, basqa ma`mleketlerdi, tek bul sistemani’n` elementleri menen g`ana emes, al o`z tilindegi atama ha`m tu`sinikler menen de bayi’tqan. Ha`zirgi ku`nde milliy buxgalteriya sistemasi’nda qollani’li’p ati’rg`an italyan, eski lati’n, grek ha`m rus atamalari’ni’n` ushi’rasi’wi’ tosi’nnan emes. Pa`n atamasi’ni’n` o`zi de nemets tilinen kelip shi’qqan boli’p «Buchhalter»—ani’q awdarmasi’ «kitap (da`pter) tuti’wshi’» degen ma`nisti an`latadi’.
Buxgalteriyali’q yesap teoriyasi’ni’n` ha`m a`meliyati’ni’n` rawajlani’wi’nda logika pa`ninin` roli de sheksiz. Buxgalteriyali’q yesap uli’wma sistemasi’ni’n` ha`r bir elementi usi’ sistemag`a qatan` logikali’q talaplar ori’nlang`anda g`ana bar boli’wi’ ha`m kiritiliwi mu`mkin. Sa`ykes ra`wishte yesaptag`i’ ha`r bir operatsiya, ha`r bir buxgalteriya provodkasi’na shekem, sistemadag`i’ uli’wma logikag`a boysi’nadi’ ha`m birdey waqi’tti’n` o`zinde sa`wlelendiriletug`i’n xojali’q operatsiyasi’ logikasi’na tiykarlanadi’.
Buxgalteriyali’q yesap ha`m kredit pa`nlerinin` o`z-ara baylani’si’, kredit pa`ninin` funktsiyalari’nda ashi’p beriledi. Kredittin` aji’rali’p turi’wshi’ funktsiyalari’nan yesaplang`an: qayta bo`listiriw ha`m qadag`alaw funktsiyalari’ waqti’nshali’q bos turg`an pul qarji’lari’n toplaw ha`m olardi’ mu`ta`jliklerge boyi’nsha xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektlerge belgili sha`rtler tiykari’nda beriwdi na`zerde tutadi’.
Qadag`alaw funktsiyasi’ kredit beriw onnan paydalani’w ha`m qaytari’w waqti’nda som menen qadag`alaw arqali’ a`melge asi’ri’ladi’. Buxgalteriyali’q yesap usi’ mu`na`sibet penen kredit resurslari’ni’n` ali’ni’wi’, jumsali’ni’wi’ ha`m o`z waqti’nda qaytari’li’wi’ u`stinen qadag`alawdi’ turaqli’ ra`wishte ta`miyinlewi lazi’m.
Menedjment ha`m marketing si’yaqli’ zamanago`y pa`nler predmetinin` mazmuni’n tu`sindiriwde buxgalteriyali’q yesap u`lken a`hmiyetke iye. O`ytkeni, xojali’q ju`rgiziwshi sub`ekt finans-xojali’q xi’zmetinin` barli’q salalari’nda administratsiya tek yesap mag`li’wmatlari’nan paydalang`an halda g`ana tiykarlang`an basqari’w qararlari’n qabi’l etiwi mu`mkin.
Usi’ waqi’tti’n` o`zinde basqari’w uyi’mlari’nan shi’g`atug`i’n ti’g`i’z baylani’s, o`nim islep shi’g`ari’w (jumi’sti’ ori’nlaw, xi’zmet ko`rsetiw) ha`m sati’wdi’ basqari’w boyi’nsha qabi’l etiletug`i’n qararlarg`a sa`ykes yesap mag`li’wmatlari’na keyin ala qa`yta islew ha`m toparg`a bo`liw joli’nda birlemshi tiykar boli’p yesaplanadi’.
Bunday o`z-ara baylani’si’w ha`m o`z-ara ta`sir ko`rsetiw ha`r qi’yli’ xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektlerde xi’zmetkerlerge basshi’li’q etiwge tiyisli jumi’s tu`ri si’pati’nda menedjmenttin` tiykarg`i’ funktsiyasi’n ani’q a`melge asi’ri’wg`a mu`mkinshilik beredi. Marketingke de, sati’w tarawi’nda belgili na`tiyjelerge erisiw ushi’n bag`darlang`an basqari’w jumi’si’na sistemali’ jantasi’w si’pati’nda ko`rip shi’g`i’p, sonday etip juwmaq shi’g`ari’w mu`mkin. Buxgalteriyali’q yesap statistikani’n` uli’wma teoriyasi’ pa`ninen ja`miyetlik-g`alaba ha`diyselerdi u`yreniwdin` uli’wma metodikali’q ko`rsetkishler ja`rdeminde, bul ko`rsetkishlerdin` basqari’w talaplari’na juwap beretug`i’n gruppalaw usi’llari’nan paydalanadi’. Birdey waqi’tta statistika uyi’mlari’ bul ha`diyselerdi u`yreniwde o`zinin` arnawli’ usi’llari’n (baqlaw, qayta dizimge ali’w ha`m basqalari’n) qollani’w menen birge ag`i’mdag`i’ buxgalteriyali’q yesap ha`m yesabat ko`rsetkishlerinen de ken` paydalanadi’. Bular ekonomika tarawi’ndag`i’ ma`mleket, region ha`m wa`layatlar boyi’nsha bag`darlamalardi’n` ori’nlani’wi’, milliy bayli’qti’n` o`siwi, ayi’ri’m tarmaqlardi’n` rawajlani’w pa`tleri ha`m proportsiyalari’ usag`anlar boli’p tabi’ladi’.
Buxgalteriyali’q yesap pa`ni matematika ha`m ta`biyiy-ilimiy pa`nler blogi menen de aji’ralmas baylani’sli’. Bul baylani’s tariyxi’y qa`liplesken boli’p, buxgalteriyali’q yesapti’n` pa`n si’pati’nda ju`zege keliwinde a`meliy matematika a`hmiyetli rol oynag`an. Buxgalteriyali’q yesap o`zinin` aji’rali’p turi’wshi’ belgisi-ani’qli’qti’ matematikadan alg`an. Esap waqi’tti’n` o`tiwi menen a`piwayi’ arifmetikali’q yesaplaw a`mellerinen differentsial ha`m integral yesaplawlar, ko`plik teoriyasi’ ha`m basqalar si’yaqli’ joqari’ matematikani’n` ayi’ri’m bo`limleri-matematikali’q statistika, matematikali’q programmalasti’ri’w ha`m basqalarda qollani’latug`i’n da`rejege jetip kelgen. Buxgalteriyali’q yesapta schetlardi’n` o`z-ara baylani’si’n matritsali’ modelinen ken` paydalani’ladi’. Matematikali’q logika elementlerine tayang`an halda buxgalteriyali’q yesapta schetlar ortasi’ndag`i’ bir tu`rdegi o`z-ara baylani’slardi’ islep shi’g`i’w imkaniyatlari’ jarati’lg`an.
EEMnen paydalani’w sha`rayati’nda buxgalteriyali’q yesapti’n` bul mu`mkinshilikleri yesap protsesslerinin` algoritmlerin islep shi’g`i’w joli’ menen a`melge asi’ri’ladi’. Soni’n` ushi’n yesap kompyuter sistemasi’nda qollani’latug`i’n metodikali’q usi’llarg`a ha`m a`mellerge tayani’wi’, buxgalter bolsa yesaplaw matematikasi’, algoritmler teoriyasi’ ha`m programmalasti’ri’wdi’n` en` ko`p tarqalg`an tillerin biliwi lazi’m. Bunday buxgalteriyali’q yesap ha`m basqa pa`nlerge ta`n bolg`an ayi’ri’m o`zgesheliklerdin` o`z-ara bir-birine o`tiwi yesap mag`li’wmatlari’n qayta islew texnologiyasi’n o`zgertip, oni’ xojali’q operatsiyalari’ni’n` ju`zege keliw waqti’na jaqi’nlasti’radi’. Buxgalteriyali’q yesapti’n` metodologiyali’q printsiplerine bolsa ta`sir qi’lmaydi’.
Buxgalteriyali’q yesap basqa pa`nlerdin` birqatar o`zgesheliklerin o`z ishine ali’p, o`z gezeginde tek olardan birqanshalari’na o`zinin` si’patli’ belgilerin berip g`ana qoymastan, al onnan jan`a do`regen, arnawli’ pa`nlerdin` payda boli’wi’na da tiykar salg`an.
Soni’n` ishinde sud-buxgalteriya ekspertizasi’, audit, xojali’q xi’zmeti analizi teoriyasi’, xojali’q xi’zmetinin` ekonomikali’q analizi, ekonomikali’q matematikali’q usi’llar ha`m modellestiriw. Bul pa`nlerdin` predmeti boli’p, barli’q sho`lkemlestiriw-huqi’qi’y formadag`i’ xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektlerde bolatug`i’n xojali’q protsesslerinin` ha`r qi’yli’ ta`repleri, ja`miyetlik-ekonomikali’q na`tiyjelilik ha`m juwmaqlawshi’ finans na`tiyje si’yaqli’lar yesaplanadi’.
Audit-auditorli’q sho`lkem ta`repinen ka`rxana finans yesabati’ni’n` yaki oni’n` menen baylani’sli’ mag`li’wmatlardi’n` usi’ yesabat yaki mag`li’wmatlar ni’zam ha`m basqa da normativlik hu`jjetlerge muwapi’qli’q da`rejesi haqqi’nda juwmaq shi’g`ari’w maqsetinde izertlew boli’p tabi’ladi’.
Analiz pa`nleri-ekonomikali’q analiz teoriyasi’ ha`m ekonomikali’q analiz basqari’w protsesinin` mag`li’wmatlari’n toplaw ha`m xojali’q ju`rgiziwshi sub`ekt finans-xojali’q xi’zmetin rejelestiriw ha`m islep shi’g`ari’wdi’ operativ ta`rtipke sali’w boyi’nsha qararlar qabi’l etiw ortasi’ndag`i’ arali’q basqi’sh boli’p yesaplanadi’. Analiz pa`nlerinin` keyin ala gruppalasti’ri’li’wi’ basqari’w ha`m finansli’q analiz pa`nlerin ju`zege keltirdi.