|
3.Esap siyasatin aship beriwshi mag`liwmatlar
(Esap siyasati’n belgilewshi xali’q arali’q standartlar)
Finansli’q yesabatti’n` xali’q arali’q standartlari’nan №1-«Finansli’q yesabatti’ tapsi’ri’w» atli’ FEXS u`lken a`hmiyetke iye. Ol basqa xali’q arali’q standartlardi’n` du`ziliwin ha`m ko`birek mazmuni’n da belgilep beredi. Bul standarttag`i’ tiykarg`i’ printsipler №1 «Esap ju`rgiziw siyasati’ ha`m finansli’q yesabat» atli’ BEMSda da keltirilgen. Bular: u`zliksizlik, turaqli’li’q, da`ramatlar ha`m qa`rejetlerdi ja`mlew, di’qqatli’li’q, mazmunni’n` formadan u`stinligi, a`hmiyetlilik. Esabatlar aktsionerler, kreditorlar ha`m mag`li’wmattan basqa da paydalani’wshi’lar ushi’n tu`sinikli ha`m ani’q boli’wi’ lazi’m.
№8 «Da`wir arali’g`i’ndag`i’ sap payda yaki zi’yan, tiykarg`i’ qa`teler yesap siyasati’ndag`i’ o`zgerisler» atli’ FEXSda da`ramatlar haqqi’ndag`i’ yesabatti’n` du`ziliw printsipleri tu`sindirilgen boli’p, ol payda ha`m zi’yanlar haqqi’ndag`i’ yesabat dep te ataladi’. Esabatlarg`a ayri’qsha payda ha`m zi’yanlar da kiritiledi, tiykarg`i’ xi’zmetten ali’ng`an payda aji’rati’p ko`rsetiledi. Bunday o`zgeshelikler O`zbekstanda qollani’latug`i’n «Finans na`tiyjeleri haqqi’ndag`i’ yesabat»ta (2-forma) o`z ko`rinisin tapqan.
№8 FEXSda belgilengenindey, o`tken da`wirlerde jol qoyi’lg`an qa`te ha`m kemshilikler aqi’betinde ju`zege kelgen summalarg`a ag`i’mdag`i’ yesabat da`wiri da`ramatlari’ du`zetiledi, yaki olar ayri’qsha usi’ da`wir da`ramatlari’ni’n` bir bo`legi si’pati’nda ko`rsetiledi.
Esap siyasati’na o`zgerisler ni’zamshi’li’q yaki yesap standartlari’n tasti’yi’qlag`an uyi’mlar ha`m bul o`zgerisler yesabat sapasi’n asi’ratug`i’n jag`daylarda kiritiliwi mu`mkin. O`zgerisler na`tiyjeleri pul ko`rinisinde bahalani’wi’ lazi’m. №8 BEXSi’ni’n` qag`i’ydalari’ ko`p jag`daylarda №1, 10, 12, 14, 16, 21, 23 ha`m 25 MEXS qag`i’ydalari’ menen tutasi’p ketedi.
№10 «Sha`rtli ha`diyseler ha`m yesabat sa`nesinen keyin payda bolg`an ha`diyseler» atli’ FEXSda ku`tilmegen faktler ko`rip shi’g`i’lg`an boli’p, olar yaki ju`z bergen, yaki ju`z beriwi ha`m finans yesabati’ ko`rsetkishlerine aytarli’qtay ta`sir ko`rsetiwi mu`mkin. O`zbekstanda bul xali’q arali’q standart tiykari’nda №16 «Buxgalteriyali’q balans du`zilgen sa`neden keyingi xojali’q jumi’si’nda na`zerde tuti’lmag`an jag`daylar ha`m ju`z bergen ha`diyseler» atli’ buxgalteriyali’q yesap milliy standarti’ islep shi’g`i’lg`an.
№14 «Segment yesabati’» atli’ FEXS ha`r qi’yli’ ma`mleketlerde ha`m regionlarda islep ati’rg`an ha`m ha`r qi’yli’ o`nim islep shi’g`aratug`i’n ha`m birneshe tu`rdegi xi’zmetler ko`rsetetug`i’n transmilliy korporatsiyalarg`a tiyisli. Esabatlarda da`ramatlar ha`m qa`rejetler, materialli’q ha`m materialli’q emes aktivler, tarmaqlar, regionlar ha`m sati’w bazarlari’ boyi’nsha shegaralanadi’.
Aktsiyalari’ fond birjalari’nda aylani’sta bolg`an ha`m si’n`ar ka`rxanalari’na iye kompaniyalarda ha`r tarmaq yaki regionalli’q segment jumi’si’n tu`sindirip, olar boyi’nsha da`ramatlardi’ ha`m segmenttin` aktivlerin pul ko`rinisinde yaki kompaniya aktivlerindegi protsentte, sonday-aq, ha`r bir segmentte bahani’n` qa`liplesiwi printsiplerin ko`rsetken halda du`ziledi. Ji’yma yesabat pu`tkil kompaniya boyi’nsha du`ziledi.
№24 «Baylani’sli’ ta`repler haqqi’ndag`i’ mag`li’wmatlardi’ jəriya etiw» atli’ FEXSi’na muwapi’q baylani’sli’ ta`repler degende olardan birewi ekinshi ta`repti qadag`alay ali’w yaki finans ha`m operativ ma`seleler boyi’nsha qarar qabi’llawda aytarli’qtay ta`sir ko`rsete ali’w uqi’bi’na iye ta`repler tu`siniledi. Bunday ta`repler ortasi’nda a`melge asi’ri’latug`i’n operatsiyalarda bir ta`rep ushi’n ataylap zi’yan keltiretug`i’n bahalardi’n` qollani’li’wi’, yaki administratsiyag`a ashi’q tu`rde si’yli’qlar to`leniwi, sonday-aq, jen`illikli tiykarlarda qari’zlar beriliwi mu`mkin. Bular a`dette konfidentsial tu`ste boladi’. Bul standart sonday faktlerdi ashi’p beriwdi talap etedi. Bunda ta`repler ortasi’ndag`i’ operatsiyalar ko`lemin summada ha`m u`leste, to`lenbegen minnetlemeler, baha siyasati’n ha`m basqalardi’ ko`rsetiw za`ru`r. O`zbekstanda bunday jag`daylarda uqsas aktsionerlik ja`miyetleri affillengen ta`repler haqqi’ndag`i’ yesabatti’ usi’ni’wi’ lazi’m.
№22 «Birlesken kompaniyalar» atli’ FEXS bas ka`rxana ha`m si’n`ar ka`rxanalar yesabati’ ushi’n bag`i’shlang`an. Standartta belgileniwinshe, konsolidantsiyalang`an finans yesabati’n du`ziwde sati’p ali’ng`an ka`rxana aktivlerin xa`m minnetlemelerin sati’p ali’w sa`nesindegi shi’n bahadan pari’q etiwi mu`mkin. Bul pari’q firmani’n` bahasi’-gudvill boli’p, ol unamli’ da, unamsi’z da boli’wi’ mu`mkin. Unamli’ gudvill amortizatsiyalanadi’, unamsi’z gudvill bolsa uzaytti’ri’lg`an da`ramat yesaplani’p, 5 ji’l dawami’nda payda yesabi’nan qaplanadi’. №22 FEXSni’n` ko`plegen qag`i’ydalari’ O`zbekstan Respublikasi’ Finans ministrligi ta`repinen tasti’yi’qlang`an ha`m a`dillik ministrliginde dizimge ali’ng`an №8 «Konsolidatsiyalang`an finans yesabatlari’ ha`m si’n`ar xojali’q ju`rgiziwshi ja`miyetlerde qarji’lardi’ yesapqa ali’w» atli’ BEMSda o`z ko`rinisin tapqan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
