1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

Бир вақтининг ўзида бир неча активларни умумий суммага сотиб олиш (паушал усули) Баъзи холларда бир неча активлар умумий суммага сотиб олинади, чунки кўп холларда бу тўпламнинг баҳоси активларни алоҳида сотиб олиш баҳосидан кўра пастроқдир, ўз навбатида бу харидорлар эътиборини жалб этиш мақсадида амалга оширилади. Бошқа холларда активлар илова кўринишида сотиб олинади, худди ерни бино билан бирга сотиб олиш холидагидек. Саватли, гурухли ёки умумий суммага сотиб олиш усули деб аталадиган сотиб олишнинг ушбу тури умумий суммани сотиб олинган бир неча активларга тақсимлаш муаммосини келтириб чиқаради.
Бир гурухдаги маълум бир активларга олиб борилиши мумкин бўлган умумий қийматнинг бир қисми ана ушбу активларга тўла тақсимланади. Масалан, ерни баҳолаш бўйича харажатлар фақат ер счётига тақсимланади.
Қолган суммани (тўғри тақсимланган сумма айирган ҳолда) гурухнинг ҳар бир активига тақсимланиш, бухгалтерия ҳисобида ҳар бир активни алоҳида акс эттириш учун зарур.
Хар бир алоҳида активни қийматини аниқлаш уларнинг хаққоний бозор нархига асосан амалга оширилади. Хаққоний бозор нархини аниқлашда қуйидаги усуллардан ҳар биридан фойдаланиш мумкин: суғурталаш мақсадида баҳолаш, солиқка тортиш мақсадида баҳоланган қиймати ёки мухандис ёхуд бошқа баҳоловчи томонидан амалга оширилган бетараф баҳолаш.
Масалан, компания унча катта бўлмаган устахонани сотиб олди. Қуйида сотиб олинган устахона таркибига киритилган активларнинг баланс ва бозор қиймати бўйича кўрсаткичлар келитирилади,сўм:

Активлар	Баланс қиймати	Хаққоний бозор қиймати	Харид бахоси
Ер	200000	300000	240000
Бино	350000	500000	400000
Ускуна	300000	200000	160000
Жами	850000	1000000	800000

800000 сўм харид баҳоси ҳар бир активнинг бозор қиймати асосида тақсимладанади
Ер: 300 000: 1 000 000 х 800 000 = 240 000 сўм
Бино: 500 000: 1 000 000 х 800 000 = 400 000 сўм
Ускуна 200 000: 1 000 000 х 800 000 = 160 000 сўм
Харид қилинган активлар бўйича ушбу тақсимланган харажатлар суммаси келажакда амортизация ҳисоблаш учун асос бўлиб хизмат қилади. ҳар бир активнинг фойдали фаолият муддати ва қолдиқ қиймати алоҳида ҳисоб-китоб қилиниши керак, ҳамда иложи борича, ҳар бир актив бўйича амортизацияни алоҳида ҳисоблаш маъкул.
3. Амортизация ҳисобланишинингусуллари.
Активнинг капиталлаштирилган қиймати жорий ва келажак даврларида харажат сифатида амортизиция ҳисоблаш йўли билан тан олинади.
Даромад олиниши билан боғлиқ бўлган асосий воситаларни амортизация харажатлари фақатгина жорий ҳисобот даврида наф келтириши мумкин деган тахмин кўзда тутилади. Шунинг учун улар тўғридан-тўғри харажатларнинг тегишли счётларга ўтказилади, бундан кейин даромад аниқлаш жараёни қисми тариқасида давр даромадларига мувофиқлиги текширилади. Амортизация қилинадиган қиймат, активнинг фойдали ёки меъёрий хизматнинг бутун муддати давомида субъектнинг харажатларига, амортизация ажратмалари кўринишида мунтазам тақсимланади.