1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

Айирбошлаш натижасида зарарни акс эттириш. Фараз қилайлик, фирма баланс қиймати 18 500 сўмлик эски дастгохни янги замонавийсига қуйидаги шартларда алмашади, сўм:
Янги дастгохнинг қиймати 120000
Айрбошланаётган эски дастгохга чегирма- -10 000
Зарур бўлган пул маблағлари суммаси 110 000
Бундай ҳолда қарама-қарши савдодаги чегирма (10 000) эски дастгохнинг баланс қийматидан кам (18 500). Демак, йўқотишлар (зарар) 8 500 ташкил қилади. Бухгалтерия ёзувларида бу қуйидагича кўрсатилади.
Дт Ускуна(янги) 120000
Дт Жамланган амортизация 46 500
Дт Асосий воситаларни айирбошлашидан курилган зарар 8 500
Кт Ускуна (эски) 65 000
Кт Пул маблағлари1 10000
Айирбошлаш натижасидаги зарарларни тан олмаслик.Олдинги мисолда, зарарлар тан олинганида, янги ускуна харид баҳоси - 120 000 ҳисобга олиниб кўрилган зарарлар8 500 миқдорда ҳисобланган эди. Зарарларни кўрсатиш кўзда тутилмаган ҳолда, янги объектнинг бошланғич қиймати вужудга келадиган зарарлар суммасига ортади. Баланс қиймати эски дастгохнинг баланс қийматига тўланган пул маблағларини қўшиш йўли билан ҳисобланади; сўм:
Эски ускунанинг баланс қиймати 18 500
Тўланган пул маблағлари 110 000
Янги ускунанинг ҳисобдаги қиймати 128 500
Хўжалик муомалаларни бундай қайд этишда зарарлар кўрсатилмайди:
Дт Ускуна(янги) 128500
Дт Жамланган амортизация 46 500
Кт Ускуна (эски) 65 000
Кт Пул маблағлари 110000
Янги дастгохга амортизация баланс қиймати - 128500 сўмдан келиб чиққан ҳолда ҳисобланади.
Айирбошлашдан олинган фойдани акс эттириш худди шу тартибда бажарилади. Бу хол, яъни фойданинг кўрсатилмаслиги хақикатда унинг муддатини узайтирилишини англатади. Кўрсатилмаган фойда, камроқ бўлган ҳар йиллик амортизация чегирмаларида ифодаланади.
Бепул бериш йўли орқали чиқиб кетиш. Корпорациялар вақти-вақти билан активларни бошқа ташкилотларга хадя қиладилар. Активларни берган шахс, бу ҳолда берилган активларнинг бозор қийматига тенг бўлган харажатларни ҳисоблайдилар. Бозор қиймати бериб юборилган активларнинг баланс қийматига эмас, балким, тўғрироғи донорнинг олинмаган иқтисодий самарадан йўқотишларига тенгдир.
Баланс ва бозор қийматининг айирмасига тенг бўлган фойда ёки зарар. қайтармаслик шарти билан (текинга) бериб юборилган сифатида ҳисобга олинади. Фақатиина қайтармаслик шарти билан берилиши бўйича сўзсиз мажбурият бўлгандагина харажатлар моддаси бўйича ҳисоблаш амалга оширилади.
Устав капиталига бадал сифатида берилиш натижасида чиқиб кетиш.
Ушбу дастгох таъсисчи томонидан бошқа корхонанинг Устав капиталига бадал сифатида берилди деб фараз қилайлик. Бу операция хаққоний бозор қиймати бўйича акс эттирилиши лозим. Таъсисчилар ўртасида келишилган бозор қиймати 75 000 сўмни ташкил этди. Қийматнинг ошиши хусусий капиталнинг 8510 "Мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар" счётига ўтказилади.
Дт узоқ муддатли инвестициялар 75 000 сўм
Дт Эскириш4650 сўм
Кт Ускуна6500 сўм