|
3-basqısh (20 minut)
RUӮXÍYLÍQ –INSANNÍŃ ÓZIN AŃLAP JETIӮIN
AŃLATADÍ
Adamzattıń tariyxıy rawajlanıwı ózin-ózi ańlaw, eń áwele insanıy barlıqtıń mánisin mánewiy hádiyse, húrmet, qádir-qımbat, abıroy-itibar, ar-namıs arqalı payda bolıwın kórsetedi. Turmıstıń mánis-mazmunın, maqsetin túsinip jetiw ózlikti ańlawdan baslanadı. Milliy ideyada onıń negizleri jámlengen bolǵanlıǵı ushın hám ózlikti ańlawǵa hızmet qıladı hám bir-biri menen tıǵız baylanıslı. «Ózlikti ańlaw degende men tarıyxıy yadtı tiklew, tegimizdiń kim ekenin, kimlerdiń miyrasxorları, ekenligimizdi ańlap jetiwdi, sonnan kelip shıǵıp, ózimizge xas hám mas jámiyet qurıwdı túsinemen» deydi I.A.Karimov.
Ózbekstanda puxaralıq jámiyet tiykarların qáliplestiriw, mámleket hám jámiyet turmısınıń hámme táreplerin jáne de demokratiyalastırıw, aldı menen hár bir puxaranıń hám pútkil jámiyettiń joqarı maqsetlerin ózinde jámlegen milliy ideya átirapında birlese alıwı, ózin halıqtıń, milletiń ajıralmas bólegi sıpatında ańlap jetiwine de baylanıslı. Aqırı, ullı babamız Amir Temur násiyatlaǵanınday, Birliksiz kúsh bolmas», Ayta bersek Azat hám abat Watan, erkin hám parawan turmıs» qurıwday ullı is, aldı menen ózlikti ańlamaǵan jerde ámelge aspaydı. Millettiń birliginde insannıń ózligin ańlaw faktorı ayrıqsha orınǵa iye.
Bunda tilge alınǵan insanıy paziyletler insannıń mánewiy dúnyasın quraydı. Mánewiyat bolsa pikir, sóz hám is birliginde júzege keledi. Ózligin ańlamaǵan adamda iyman hám inanım hálsiz boladı.
«Azat hám abat Watan, erkin hám párawan turmıs» ideyasında jámlengen milliy ideya ápiwayı shaqırıq emes, jámiyettiń háreketke keltiriwshi kúshke aylanıwı ushın, ol ózligin ańlaǵan hár bir puxaranıń sanasınan tereń orın almaǵı hám jasaw principine aylanbaǵı lazım.
Jámiyet málim bir territoriyada jámlengen adamlardıń ápiwayı jıyındısı emes. Insan mártebesine tán bolmaǵan ózliginen mahrum, tariyxıy yadı hálsiz, óziniń kelip shıǵıwı hám kimlerdiń miyrasxorları, áwladları ekenligin ańlamaǵan adamlardı xalqımız «topar» «alaman» dep ataydı.
Joqarı rawajlanǵan jámiyet ózligin ańlaǵan jeke adamlardan quralǵan. Insan jámiyetlik maqluq sıpatında analizlengende, onıń ǵárezsiz oyǵa, isenimge dóretiwshilik kúdiretine, ózgeler hám pútkil bolmıs aldındaǵı juwapkershilik tuyǵısına iye ekenligi názerde tutıladı. Men kimmen?» Bul jaqtı dúnyaǵa ne ushın keldim?» Maǵan berilgen ullı jemis - turmısımdı nelerge baǵdarlamaǵım lazım?» Insan bar eken, erte me-kesh pe mine bul sawallarǵa juwap izley baslaydı, kámalatqa qaray jol aladı. Bul joldı ózlikti ańlaw dep aytıw múmkin. Ózligin ańlaǵan yamasa ańlay baslaǵan adam ǵana insan, jeke adam, shaxs dárejesine kóteriledi. Demek, ózlikti ańlaw, dáslep, hár bir adamnıń ózligi, ayrıqsha, meni» menen baylanıslı. Kimde-kim ózligin tanısa, allanı tanıydı». Bul xádiste ullı hikmet jasırınǵan. Onı búgingi kún problemaları kóz-qarasınan tómendegishe analiz etiw múmkin: hár bir insan ózi umtılmasa, maqsetler qanshelli ullı bolmasın, birde-bir nátiyje bermeydi. Sonıń ushın hám islam dinindegiler, mutasavvuf ulamalar insandı, «Álem marvaridi» dep bilgen.
Milliy ǵárezsizlik ideologiyası hám milliy ideya jáhán xalıqlarınıń uzaq rawajlanıw processinde jaratılǵan miyrasınan hám azıq alǵanlıǵı tekten-tek emes. Aqırı, insaniyat jámiyeti payda bolǵan eken, túrli halıq ulamaları insandı ózlikti ańlawǵa shaqıradı. Ózlikti ańlaw boyınsha Shıǵıs hám Batıs ulamalarınıń pikirleri milliy ideya hám ózlikti ańlaw menen tıǵız baylanıslı ekenligin tikkeley dálilleydi.
Delfadaǵı Apollon ibadatxanasınıń diwallarına oyıp jazılǵan hám dástúr boyınsha jeti grek danıshpanlarınnan biri_spartalı Xilonǵa tiyisli dep esaplanǵan «Ózligińdi ańla» frazası áyyemgi grek filosofiyasınıń ózek máselesi bolıp qaldı. Grek oyshılların bul boyınsha izleniwge shaqıradı. Eramızdan aldınǵı V ásirde Protagor «insan bárshe nárselerdiń ólshemi» degen pikirdi alǵa súrdi. Sokrat ushın «ózligińdi ańla» hikmeti danıshpanlıqtıń qaǵıydasına aylandı. Ózligin ańlaǵan insan ruwhıy rawajlanıwǵa erisedi, hár qanday sharayatta jaqsılıqqa umtıladı. Bul kóz-qarastan, insan ruwhıy quwattıń simvolına aylanǵan Sokrattıń ómiri hám ólimi hámmemizge sabaq bola aladı. Shıǵıs, Batıs ulamaları ózlerin hám óz dáwirlerin ańlawǵa háreket eter eken, qayta-qayta Sokratqa múráját etken. Sokrat dáwiri menen búgingi kúndi sarras 2,5 mıń jıl ajıratıp turǵan bolsa da, biz hám jáne bir ret bul ullı danıshpandı eslesek, tek payda ǵana, Sokrat bir topar adamlardıń jalası sebepli puxaralıqtıń shegarasın, jaslar tárbiyasın buzǵanlıqta ayıplanıp, ólim jazasına húkim etilgen edi. Húkimniń orınlanıwın kútip atırǵan Sokratqa shákirtleri qamaqtan qashıwdı usınıs etedi. Bul húkim ádalatsız bolsa da, Sokrattıń pikirinshe, hár qanday, hátte eń joqarı hám ádalatlı maqset hám oǵan erisiw jolındaǵı pás hám jınayatlı qurallardı aqlamaydı. Bizdi óltiriwge qadir bolǵan kópshilik bul pikirge qosılama, qosılmayma, bunnan biz kóbirek yamasa kemirek azar shegemiz be, bári bir ádalatsız is onı qılǵan kisi ushın hár qanday sharayatta shermendelik,»-deydi ol shákirtine,- yamasa bılay qarayıq, eger biz bul jerden ketip qalıwǵa háreket qılsaq, Nızam hám Mámleket aldımızdan shıqsa, sorasa: Aytshı Sokrat, ne qılmaqshısań? Ózińniń qılmaqshı bolǵan isiń menen bizdi, Nızamlar hám pútkil Mámleketti joq qılmaqshımısań?» Yamasa sud húkimleri hesh qanday kúshke iye bolmaǵan, bálkim olar ayrıqsha adamlardıń tilegi menen biykar qılınatuǵın bolsa, mámleket pútin hám zıyansız qalıwı múmkin dep oylaysań ba?» Óz jurtın súygen hám haqıyqıy watanparwar Sokrat ushın qamaqtan qashıw pútkil ómiri dawamında ózi maqullaǵan qádelerge, óziniń ómirlik isine hám demek, Watanına qıyanet bolar edi. Afina mámleketindegi ol yakiy bul tártipler menen kelispegen bolsa da, haqıyqıy watanparwar Sokrat ólimdi abzal kórdi.
«Ózin ańlaǵan insan,-degen edi ol,-ózi ushın ne paydalılıǵı hám nelerge qádir ekenligin jaqsı túsinedi. Ol qolınan keletuǵın is penen shuǵıllanıw maqsetinde óz zárúrligin qanaatlandıradı hám saadatqa erisedi. Hár qanday qáte hám baxıtsızlıqlardan shette boladı. Bunıń nátiyjesinde, ol ózge adamlardı qádirley aladı hám olardan jaqsılıq jolında paydalana biledi. Aqıbetinde ózin kúlpetlerden saqlaydı».
Házireti Nawayınıń «El netib topqay menikim, men wzimni topmamon»,-degen sózleri búgingi kúnde hám tereń mánige iye.
Do'stlaringiz bilan baham: |
