1 «Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

Ventilyatorlar sanoat ko’rxonalarida gazlarni kichik bosimlarda (R₂/R₁<1.1) to’rli xil qurilmalarga uzatish, ishlab chikarish syexlaridagi havoni sirkulyasiya qilish va aspirasiya tizimlarida bakg surish kabi bir qator maqsadlarda qo’llaniladi.
Ishlash prinsipiga ko’ra, markazdan kochma yoki ukli (propellerli) ventilyatorlar mavjud.
Markazdan kochma ventilyatorlarning (kompressorlarning) texnik tavsiflarini belgilovchi kattaliklar (Q, N va n ) markazdan kochma tipdagi nasoslarning ushbu to’rdagi parametrlariga o’xshash bo’ladi. Ventilyatorlarni tanlash uslubi ham markazdan kochma tipdagi nasoslarni tanlash uslubiga o’xshash bo’lib, gaz uzatish tarmogining gidravlik xisoblari natijalariga ko’ra amalga oshiriladi.
Ventilyator validagi quvvat N_v (kVt) qiymati quyidagi tenglama bo’yicha xisoblanishi mumkin:
N_v = VHrg/_dv = VR/_dv , (3-69)
bu yerda V- ventilyatorni hajmiy ish unumdorligi, m³/sek.; N- ventilyator bosi-mi, Pa; r- gazning zichligi, kg/m³; g= 9,81 m/s²- erkin tushish tezlanishi; R- havoni uzatish vaqtida ventilyator hosil qiladigan bosim, Pa; _v=_{vgmex}- ventilyatorni f.i.k.; _v- uzatish koeffisenti; _g- gidravlik f.i.k.; _mex - mexanik f.i.k.
Havoni uzatish paytida ventilyator hosil qiluvchi bosim qiymati quyidagicha aniqlanadi
R = (R₂ -R_a)/(rg) + R_s + R_x + (v² r_x)/2 , (3-70)
bu yerda R₂- ventilyator uzatayotgan havoning bosimi, Pa; R_a- ventilyator havo surayotgan nuqtadagi (ob’yektdagi) bosim ; v- ventilyasiya tarmogidan chikayotgan havoning tezligi, m/sek; r_x- havoning zichligi, kg/m³.
Porshenli kompressorlarning ish unumdorligi vaqt birligi ichida uzatilgan gazning hajmi bilan aniqlanadi.
Bir tomonlama sikuvchi kompressorning xaqiqiy ish unumdorligi (m³/sek) quyidagi tenglama yordamida xisolanadi
Q = lFSn/60 , (3-71)
bu yerd70a l- uzatish koeffisiyenti; F- porshenni ko’ndalang kesim yuzasi, m²; S-porshen yo’lining uzunligi,m;n- krivoshipni aylanishlar chastotasi, min^-1 Uzatish koeffisiyentining qiymati quyidagi chegaralarda kabo’l qilinadi:
l = (0.8 yo 0.95)lo.
Kompressorning hajmiy f.i.k. quyidagi tenglamadan xisoblanadi
l₀ = 1- e_o [(R₂ /R₁)^1/m -1], (3-72)
bu yerda e_o= V_k/V₁= 0.03yo0.08; V_k- silindrdagi bo’shliqni koldik hajmi; V₁- porshenni silindrda siljishi tufayli hosil bo’ladigan ishchi hajm; m=1.2yo1.35- koldik hajmdagi siqilgan gazning kengayishini politropik ko’rsatkichi.
Ko’p boskichli kompressorning ish unumdorligi ularning birinchi boskichini ish unumdorligi bilan aniqlanadi.
Plastinali kompressorlarning ish unumdorligi (m³/sek) quyidagi tenglama yordamida xisoblanishi mumkin
Q = 2Lenl_v (pD - dz) (3-73)
bu yerda L- plastinalarning uzunligi, m; ye- rotorning ekssentrisiteti, m; n- rotorni aylanishlar chastotasi, s^-1; D- nasos ko’rpusining ichki diametri, m; d- plastinaning qailnligi, m; Z=30yo40- plastinalar soni; l- uzatish koeffisiyenti. Odatda ye/D = 0,06yo0,07.
Kompressorning uzatish koeffisiyenti quyidagicha xisoblanadi
l_v= 1- K (P₂/P₁ ) _, (3-74)
bu yerda K- empirik koeffisiyent, kichik ish unumdorligiga (Q<0,5 m³/sek) ega bo’lgan kompressorlar uchun K=0,1; ish unumdorligi yuqori bo’lgan (Q>0,5 m³/sek) kompressorlar uchun esa K= 0,05.
Kompressor validagi quvvat qiymati quyidagi tenglama bo’yicha aniqlanadi
N = QP₁Ln(R₂/R₁)/h . (3-75)
Vakuum-nasoslar ayrim texnologik jarayonlarni (masalan, buglatish, suyuqlliklarni xaydash va b.) past haroratlarda amalga oshirish uchun jixozlarda siyraklanish (vakuum) hosil qilish uchun qo’llaniladi. Vakuum-nasoslarning porshenli, rotorli (suv xalkali, plastinali) va ingichka oqimili (yoki bug ejektori) to’rlari mavjud. Kompressorlardan farqli ravishda vakuum-nasoslar gazni past bosimlarda surib oladi va atmosfera bosimidan ortik bosimlar ostida uzatadi. Shu sababli, ularda gazni siqilish darajasi yuqori (R₂/R_1і20) bo’ladi.
Gazni vakuum-nasosdagi siqilish darajasi
K_e = R_ar/R_gaz . (3-76)
bu yerda R_ar- aralashma bosimi; R_gaz- vakuum-nasosning ishchi kamerasiga kirayotgan gaz bosimi. Odatda R_ar bosimi atmosfera bosimiga yakin bo’ladi (»100 kPa).
Uta chuko’r vakuum hosil qilish uchun ko’p boskichli bug ejektorli vakuum-nasoslar qo’llaniladi. Bu paytda gazni siqish darajasi bir necha boskichlarga bo’linadi:
K_e = K_j-1 K_j K_j+1...K_n , (3-77)
bu yerda j = 1yon- gazni siqish boskichlari soni, odatda j<5. Masalan, uch ko’rpusli buglatish uskunasi uchun bug ejektorlari soni uchta bo’ladi. Dastlabki gaz siqish boskichlarida K_j qiymati katta, keyingi boskichlarda esa nisbatan kichik bo’lishi lozim.