1 «Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

Sirkulyasiyaviy aralashtirish usuli aralashtirilayotgan suyuqllik muhitini “qurilma-nasos-qurilma” yopik sistemasi bo’yicha nasos yordamida ma’lum vaqt mobaynida uzluksiz xaydashga asoslangan.
Nasos bilan vaqt birligi ichida uzatiladigan maxsulot miqdorini qurilmadagi suyuqllik hajmiga nisbati sirkulyasiyani karrali soni deyiladi. Ushbu qiymat kattaligi jarayon intensivligini belgilaydi.
To’rbo’lizatorlar yordamida aralashtirish usulida suyuqllik to’rli xildagi to’rbo’lizatorlar (masalan, vintlar, spirallar va x.) orqali xaydaladi. To’rbo’lizatorlar qurilmalarning ishchi qismlariga (masalan, kizdirish trubkalari ichiga) o’rnatiladi.
Aralashtirish moslamasining muhim kattaliklari qatoriga uning nasos effekti ham kiradi. Ushbu kattalik vaqt birligi ichida sirkulyasiya qilinayotgan suyuqllik hajmi V bilan belgilanadi.
Aralashtirgich hosil qilayotgan oqimi asosan radial yo’nalishda bo’lsa, u holda nasos effekti quyidagicha ifodalanadi
V_r =  d b v_r , (3-79)
bu yerda d- aralashtirgich diametri, m; b- parrak balandligi, m;
v_r ~nd; n- aralashtirgichni aylanishlar chastotasi, s^-1.
Barcha geometrik o’xshash moslamalar uchun b/d nisbati o’zgarmas kattalik bo’lganligi sababli
V_r = s_r n d³, (3-80)
bu yerda s_r- aralashtirgich to’ri uchun doimiy kattalik.
Agar aralashtirgich hosil qilayotgan suyuqllik oqimii aksial oqimidan iborat bo’lsa, u holda nasos effekti quyidagicha ifodalanadi
V_z =  d² v_z /4 , (3-81)
bu yerda v_z ~nt; t- aralashtirgich parraklarining joylashish qadami.
Geometrik jixatdan o’xshash bo’lgan aralashtirgichlar to’ri uchun t/d=const bo’lgani sababli (12-3) ifodaga aynan o’xshash bo’lgan quyidagi
V_z = c_o n d³ (3-82)
tenglamaga ega bo’lamiz.
(3-80) va (3-82) tenglamalar tarkibiga kiruvchi s_r va s_o koeffisiyentlar qiymati tajribalar o’tkazish yo’li bilan aniqlanadi.
Shunday qilib, nasos effekti aralashtirish moslamasining shakli, aylanishlar soni va muhitning qovushqoqligidan boglik bo’ladi. Muhitning qovushqoqligi ortishi bilan nasos effekti kamayadi. Bu esa uz navbatida, aralashtirish jarayoni samaradorligini pasaytiradi.
Suyuqlliklarni mexanik aralashtirish jarayoni rejimlari (laminar va to’rbo’lent) modifikasiyalangan Reynolds kriteriysi
Re_m = n d²  / (3-83)
son qiymatlari bilan aniqlanadi.
Aralashtirish paytida suyuqllik yuzasida girdob hosil bo’lishining oldini olish maqsadida tez xarakatlanuvchi mexanik aralashtirgich o’rnatilgan qurilmalarning ichki devoriga oqimi qaytaruvchi radial to’siqlar o’rnatiladi. Bunday to’siqlarning optimal soni 24 ta, kengligi b=0.1D, balandligi esa h=2d bo’ladi.
Qaytaruvchi to’siqlar aralashtirish intensivligini orttiradi, ammo bu paytda energiya sarfi 30-50% ga ortadi.
Sanoat ko’rxonalarida qo’llaniladigan barcha mexanik aralashtirgich-larni shartli ravishda sekin va tez aylanuvchi moslamalar guruxiga ajratish mumkin.
Sekin aylanuvchi aralashtirgichlar (yako’rli, ramali va b.) parraklari uchlarining chizikli tezligi taxminan 1 m/s bo’ladi. Tez aylanuvchi aralash-tirgichlarni (propellerli, to’rbinali va b.) chizikli tezligi esa 10 m/s ga yakin bo’ladi.
Eng ko’p qo’llaniladigan mexanik aralashtirgichlar tuzilishiga ko’ra parrakli, propellerli va to’rbinali sinflarga ajratiladi.
Nyuton suyuqlliklari va qovushqoqligi uta yuqori bo’lgan pastasimon maxsulotlarni aralashtirish uchun maxsus aralashtirgichlar - vintli, shnekli, lentali, ramali, pichoqsimon va boshqa turdagi moslamalar qo’llaniladi.
Aralashtirish qurilmalari odatda aralashtirgich o’rnatilgan vertikal idish shaklida bo’lib, ishchi organni aylanish yuki qurilmaning o’qiga parallel, perpendikulyar yoki qiya tekislikda joylashgan bo’ladi.
Bunday qurilmalar tarkibi ko’rpus, elektrodvigatel, reduktor, uzatmalar hamda valga o’rnatilgan aralashtirish moslamasidan iborat bo’ladi.
Qurilma ichiga o’rnatiladigan asosiy ishchi organ - aralashtirgichni to’ri ishlov beriladigan maxsulotning qovushqoqligi va kuzlangan texnologik maqsadlarga asosan tanlanadi.
Aralashtirgichlar idish diametri D, aralashtirgich diametri d, parrakning kengligi b va idish tubidan aralashtirish moslamasigacha bo’lgan masofa h kabi konstruktiv parametrlar bilan tavsiflanadi ( 3.5.1- jadval).

. 3.5.1- jadval. Ayrim aralashtirgich to’rlarining tavsiflari

Aralashtirgich to’ri	µ,Pa s	n, min^-1	D f(D)	b f(D)	H f(D)
Parrakli	 0,1	2080	(0,60,9)D	(0,10,2)D	 0,3 D
Propellerli	 6	1501000	(0,250,33)D		(0,51)D
To’rbinali	 500	2002000	(0,150,6)D
Shnekli	500	14 c^-1
Lentali	3000