|
Import kvota darajasi Kjm=I/YaIM;
Uning indeksi esa Jim=Kjmi/Kjmo aniqlanadi.
Bu yerda I — import hajmi; Kjmo- Kjmi — bazis va joriy
davrlarda import kvota darajalari.
Bulardan tashqari quyidagi xizmatlar ham tashqi savdo
aylanmasiga kiritiladi: qurilish montaj ishlari, kemalarni, samolyotlami, poezdlami, avtomobillami, uskunalarni ta’mirlash. Bu xizmatlar hammasi tijorat asosida amalga oshiriladi.
Quyidagilar tashqi savdo aylanmasiga kiritilmaydi: —bepul berilgan odamiylik yordamlari;
362
—ko‘rgazmaga keltirilgan mahsulotlar;
—aloqa bo'limlari orqali yuborilgan shaxsiy mahsulotlar. Eksport —bu tovarlar, xizmatlar va kapitalni tashqi bozochiqarishdir.
172. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasida xalqaro savdo operatsiyalarini hisobga olishda “tashqi savdo aylanmasi” ko’rsatkichi qanday aniqlanadi?
173. Tashqi savdo faoliyatining moliyaviy tomonini qaysi schyotda aks ettiriladi?
O'zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida tan olingan birinchi kundanoq tashqi iqtisodiy aloqalarga katta e'tibor qaratildi. Hech bir davlat tashqi iqtisodiy aloqalarsiz mukammal rivojlana olmaydi. Tashqi savdoning mohiyati jahon iqtisodiy munosabatlarining xalqarolashtirish va globallashuvi asosida turli mamlakatlar (eksport-import operatsiyalari) tomonidan tovarlar va xizmatlar almashinuvi, iqtisodiyotning xalqaro bo'linishi faollashishi bilan bog'liq. Mustaqillik yillaridan to hozirgi kungacha respublikamiz iqtisodiyotida katta tarkibiy o'zgarishlar ro'y berdi, mamlakatimiz iqtisodi rivojlangan, eksportga yo'naltirilgan sanoat va qishloq xo'jaligiga aylandi. Shu bois O'zbekiston Respublikasida tadbirkorlik subyektlarining tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish , qo'shma korxonalar tashkil etish, iqtisodiyotga xorijiy sarmoyalarni jalb etish uchun keng imkoniyat va shart-sharoitlar yaratilmoqda. Har yili tashqi savdoni rivojlantirish, eksport-importni rag'batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar dasturlarini ishlab chiqilishi buning yaqqol isbotidir. Bugungi kunda mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasidagi ko'rsatkichlari, eksport-import salohiyati xam sezilarli darajada oshib bormoqda.
TAHLIL VA NATIJALAR
Xususan, 2021-yilning yanvar-noyabr oylari yakuni bilan respublikaning tashqi savdo aylanmasi ( TSA) 37,9 mlrd. AQSh dollarini tashkil etib, 2020-yilga nisbatan 5 mlrd. AQSh dollariga yoki 15,0 %ga ko'paydi. O'zbekiston jahonning 181 ta mamlakatlari bilan savdo aloqalarini amalga oshirib kelmoqda. TSAning nisbatan salmoqli hissasi Xitoy Xalq Respublikasida (17,7%), Rossiya Federatsiyasida (17,4%), Qozog'istonda (9,3%), Turkiyada (8,0%), Koreya Respublikasida (4,4%), Qirg'iz Respublikasi (2,2%) va Germaniyada (1,8%) qayd etilgan. Respublika tashqi savdo aylanmasi tarkibida eng yuqori ulushni Toshkent shahri 38,7% ulush bilan 15 mlrd. AQSh dollarini, eng quyi ulushni esa Surxondaryo viloyati 1,1% ulush bilan 345,2 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. [1]
Ushbu natijalardan ko'rinib turibdiki, mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasida eksport-import salohiyatini tiklash va kengaytirish bo'yicha sezilarli ishlar amalga oshirilgan. Bu o'z navbatida xalqaro hisob- kitoblarni nisbatan kamroq bo'lsa ham ulushi borligini ko'rsatadi.
174. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasida xalqaro savdo operatsiyalarini hisobga olishda “savdo balansi saldosi” ko’rsatkichi qanday aniqlanadi?
Ayrim olingan mamlakatning dunyo savdosidagi ulushini aniqlash uchun mamlakat eksporti hajmi, dunyo mamlakatlari eksporti hajmiga nisbati olinadi
371
Mamlakatning dunyo savdosidagi sal-
mogM
Mamlakat eksportining umu- miy hajmi________________ __ D u n y o mamlakatlari ekspor tining umumiy hajmi
2. Mamlakatning ayrim tovarlar eksportidagi salmog'ini aniqlash uchun mamlakat tovar eksporti hajmi dunyo mam- lakatlarining shu tovar eksporti hajmiga nisbati olinadi
Mamlakatning ayrim tovarlar eksportidagi _
salmog'i
Mamlakat shu tovar eksport hajmi___________ ___________ Dunyo mamlakatlari ekspor tining umumiy hajmi
3. Milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyoti eksporti bilan bog'lanish koeffitsiyentini aniqlash uchun mamlakat eksportining umumiy hajmi shu mamlakat yalpi milliy mahsuloti hajmiga nisbati olinadi
Eksport bo‘yicha bog'- Mamlakat eksportining urau- lanish K* _ miy hajmi___________________
Yalpi milliy mahsulot hajmi
Bu ko'rsatkich mamlakatning yalpi milliy mahsulotida eksportning ulushini ifodalaydi.
4. Milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyoti importi bilan bog'lanish koeffitsiyentini aniqlash uchun mamlakat im portining umumiy hajmi shu mamlakat yalpi milliy mahsuloti hajmiga nisbati olinadi.
Import bo'yicha bog'- Mamlakat importi umumiy lanish Kl _ hajmi________________ , Yalpi milliy mahsulot hajmi
372
Bu ko'rsatkich mamlakatning yalpi milliy mahsulotida importning ulushini ifodalaydi.
j 5. Milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyoti ayrim tovarlar eksporti bilan bog'lanish koeffitsiyentini aniqlash uchun mamlakat tovarlari eksportini ayrim olingan tovarlarning utnumiy ishlab chiqarish hajmiga nisbati olinadi
Ayrim olingan tovarlar _ Ayrim olingan tovar eksporti eksporti bog'lanish Kl Ayrim olingan tovar umumiy
ishlab chiqarish hajmi
Bu ko'rsatkich mamlakatning ayrim olingan tovar ishlab chiqarish hajmida eksport ulushini ifodalaydi.
6. Milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyoti ayrim tovarlar importi bilan bog'lanish koeffitsiyentini aniqlash uchun mamlakat ayrim olingan tovarlari importini ayrim olingan tovarlarning umumiy iste’moli hajmiga nisbati olinadi
Ayrim olingan tovarlar import bo‘yicha bog'-
lanish K.1
Ayrim olingan tovar jmporti Ayrim olingan tovarlar
iste’moli Bu ko'rsatkich mamlakatning ayrim olingan tovarlar iste’moli hajmida import ulushini ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
