1. «Aholi statistikasi» fanini nimani o’rganadi?

3. «Demografiya» nimani o’rganadi?
Demografiya (yunoncha: demos — xalq va grafiya) — har yili turli sabablarga koʻra vafot etgan aholi oʻrnini yangidan dunyoga kelgan avlod hisobiga toʻldirib borilishi qonuniyatlarini ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga boglik holda oʻrganadigan fan. Demografiyaning paydo boʻlishi asosan 17-asrning 2-yarmidan angliyalik olim J. Graunt (1620— 1674) tadqiqotlari bilan bogʻlikdir. Demografiya terminini 1855 y.da fransuz olimi A. Giyar qoʻllagan. 1882 yil Xalqaro gigiyena va demografiya kongressining Jeneva sessiyasida rasmiy qabul qilingan. 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida keng tarqaldi. Oʻzbekistonda, asosan 1960 yilardan qoʻllanila boshladi. Demografiyaning maqsadi muayyan hudud, mamlakat, dunyo aholisi va millatning takror barpo boʻlishi jarayoni va omillarini oʻrganish, muammolarni belgilab, yechimlarni aniqlash va istiqbolini koʻrsatib berishdan iborat. Demografiyaning vazifalari: demografik jarayonlar (tugʻilish, oʻlim, nikoh va ajralish, oilaning demografik xususiyatlari, aholining yosh-jinsiy va oila-viy tarkibi, demografik mayl) va ularning omillarini oʻrganish; demografik bashorat (maʼlum hudud aholisining soni, yosh-jinsiy tarkibi va demografik vaziyati istiqbolini ilmiy asoslangan holda oldindan aniqlash)larni ishlab chiqish; demografik siyosat (aholi siyosatining uzviy qismi boʻlib, uning asosiy maqsadi aholining miqdoriy oʻsishini boshqarishdan iborat) choratadbirlarini ishlab chiqish. Demografik siyosat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning ilmiy asosini tashkil etmogʻi lozim. Shundagina jamiyat har tomonlama muntazam rivojlanib boradi.


4. Mutaxassislar aholi takror barpo bo‘lishini aholining qanday xarakatlari yig‘indisi sifatida tahlil etadi ?
Mutaxasislar aholi takror barpo bo’lishini aholining uch asosiy: tabiiy, xududiy (migratsiya) va sotsial harakatlari yig’indisi sifatida taxlil etadilar.Tаbiiy o’sish mа’lum bir muddаtdа tug’ilgаnlаr sоnidаn o’lgаnlаr sоnini оlib tаshlаngаndа qоlgаn qоldiq bilаn bеlgilаnаdi, hаr 1000 kishigа nisbаtаn hisоblаnаdi, hаr xil mаmlаkаtlаrdа hаttо bir mаmlаkаtning аyrim qismlаridа turlichаdir. Dunyo аhоlisigа hаr yili 80 milliоn kishi qo’shilmоqdа yoki аhоli yiligа 1,3%i o’smоqdа. Tаbiiy o’sishning 80% rivоjlаnаyotgаn mаmlаkаtlаrgа to’g’ri kеlаdi. Аhоli kupаyishning 2 tipi mаvjud: Dеmоgrаfik tаnglik (keskin kamayish). Dеmоgrаfik portlash (keskin ko’payish). Dеpоpulyatsiya – аhоli o’sishini to’xtаshi. Aholining xududlar bo’ylab harakati aholi migratsiyasini ifodalaydi. Migratsiyada ishtirok etgan kishilarni esa «migrantlar» deb ataladi. Migratsiya yo’nalishiga binoan tashqi va ichki migratsiyaga bo’linadi. Tashki migratsiya-bir davlatdan ikkinchi davlatga, Ichki migratsiya bir davlatning ichida aholining hududlar bo’ylab ko’chishidir. Aholining migratsion harakati sabablari: siyosiy, milliy, diniy, ekologik, harbiy va demografik omillar.