1. «Aholi statistikasi» fanini nimani o’rganadi?

5.Dastlabki demografik ma’lumotlar qaysi davrlardan boshlanadi ?
Rivojlanish bosqichlari Demografiya fanining ildizlari ming yillarga borib taqaladi. Hatto qadimgi odamlar ham aholini ro'yxatga olish zarurligini his qilishgan. Qadimgi dunyoda, qadimgi Xitoyda va o'rta asrlarda aholi haqidagi bilim va g'oyalar tabaqalanmagan ilmiy bilimlarning umumiy massasida tasodifiy shakllangan: ba'zi joylarda oilaviy xatti-harakatlar va tug'ilishni tartibga solishga alohida urinishlar qilingan. Konfutsiy (taxminan miloddan avvalgi 551-479 yillar) ekin maydonlari va aholi soni o'rtasidagi ideal nisbatni aniqlashga harakat qilgan. Aflotun (miloddan avvalgi 428-347) o'zining ideal davlat haqidagi ta'limotida cheklangan miqdordagi fuqarolarni - 5040 nafar erkin aholini majburiy shart sifatida ilgari surgan. Aristotel (miloddan avvalgi 384-322 yillar) aholi muammolarini ko'rib chiqayotganda, erkin aholisi kam bo'lgan davlatni ideal deb hisoblagan. Yevropa mamlakatlarida feodalizm davrida davlat hokimiyati barcha vositalar bilan aholi sonining ko'payishiga yordam berdi. Bu hokimiyatning siyosiy moliyaviy va harbiy qudratini saqlab qolish va oshirish istagi bilan bog'liq edi. Biroq, demografiya fan sifatida shakllanishining haqiqiy boshlanishi XVII asrning ikkinchi yarmiga to'g'ri keladi, kapitalizmning rivojlanishi aholini o'rganishga doimiy ehtiyojni keltirib chiqardi. Tarixiy jihatdan demografiyaning birinchi ilmiy tadqiqot ob'ekti o'lim bo'lgan. Bir avlodning yo'q bo'lib ketish tartibini bilish hayot davomiyligini aniqlash va omon qolishga qarab hayotni sug'urtalash bo'yicha to'lovlar miqdorini hisoblash imkonini berdi.
6. Aholi ro‘yxati deganda nimani tushunasiz va uning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat.
Aholi roʻyxatlari – Mamlakat yoki muayyan hududda maʼlum vaqt yoki davrda yashayotgan aholining demografik, iqtisodiy va ijtimoiy maʼlumotlarining jarayoni toʻplami. Baʼzan aholi roʻyxati tushunchasiga, shuningdek ushbu maʼlumotlarni yigʻish, ishlash va nashr etishni ham qoʻshadilar. Aholi roʻyxatlari ilmiy talablarga hamda amaliyot ehtiyojlariga javob berish, aholi soni, tarkibi va joylashishi toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni yigʻish maqsadida oʻtkaziladi. Aholi roʻyxatlari oʻtkazilganda uyma-uy yurib, har bir yashovchi haqida maʼlumot yigʻiladi. Aholi roʻyxatlarini oʻtkazish boʻyicha bir qancha ilmiy tamoyillar mavjud. Ularning ichida jami voqea va hodisalarni qamrab olish tamoyili eng muhimi hisoblanib, roʻyxat oʻtkazilayotganda muayyan joydagi jami aholi qamrab olinishi shart. Faqat shundagina aholi roʻyxatlari oʻtkazilayotgan hududdagi demografik jarayonlar toʻgʻrisida toʻlaqonli maʼlumot olish mumkin. Aholi roʻyxatiga demografiya belgilari (jinsi, yoshi, oilaviy holati), iqtisodiy belgilari (mashgʻuloti, iqtisodiy faoliyat sohasi yoki turi), maʼlumoti (savodliligi, maktabga borishi), etnik alomatlari (millati, tili, baʼzan dini) va hokazo maʼlumotlar olinadi. Ayrim aholi guruxlari uchun nikohga kirgan oy-kuni, tugʻilgan bolalari soni ham olinadi. Ar.da koʻpincha oila (uy sohibaligi), kim oila boshligʻi ekanligi hisobga olinadi. Ushbu maʼlumotlar vaqt va hudud doirasida taqqoslashga yarokli boʻlishligi uchun, jami aholiga bir xil mazmundagi savollar takdim qilinishi kerak, yaʼni mamlakat miqyosida aholi roʻyxatlari yagona dastur asosida oʻtkazilishi shart. Bunda BMT tomonidan berilgan tavsiyalarga tayaniladi. Aholiga tegishli maʼlumotlar aniq boʻlishligi uchun ularni har bir kishidan shaxsan olinadi. Roʻyxat odamlarning oʻz joyida muqim yashab turgan davrida, yaʼni asosan qishda qisqa muddatda, bir necha kun yoki hafta mobaynida oʻtkaziladi, lekin barcha maʼlumotlar kritik (jiddiy) lahzasi (odatda roʻyxatga olishning birinchi kuni) da olinadi – shungacha oʻlganlar va tugʻilganlar koʻrsatilmaydi. Javoblar roʻyxat varakalariga yagona nusxada yoziladi.