|
Kosmik quyash elektrostansiyalar
Házirgi kúnde quyash radiatsiyası qısıqlıǵınıń kamligi, onıń jıldıń mawsimine hám de obi-hawaǵa baǵlıqlıǵı sebepli, quyash energiyasınan úlken muǵdarda elektroenergiya alıw múmkinshiligi joq. Joqaridag`i kemshiliklerdi jónge salıw qılıw ushın jerdin jasalma joldasi formasındaǵı quyash elektrostansiyalarini qurıw kerek. Nátiyjede hawa rayinıń qanday bolıwına qaramasdan, quyash energiyasınan kúnniń 24 saatında paydalanıw múmkin Jasalma jer joldaslarına ornatılǵan quyash elektrostansiyalari islep shıǵaratuǵın elektroenergiya, jerdegi qarıydarlarǵa ultra qısqa tolqınlar (uzınlıǵı 10 sm ga teń) kanalı arqalı uzatıladı. Uzatılǵan tolqınlar jerdagi qabıllaw antennalari járdeminde qabıl etiledi hám jerda sanaat chastotası energiyası (50 gs) ga aylantırılıp qarıydarǵa uzatıladı Jasalma jer yuldoshlariga ornatılǵan quyash elektrostansiyalari foydáli jumıs koefficiyentin keleshekte 77-95 % ga etkazish joybarlastırılǵan.
Quyash elektrostansiyalariniń ortasha qamraydigan maydanı 20 km2 ge teń bolıp, uzatıw antennasining diametri 1 km ga hám qabıllaw antennasiniń diametri 7-10 km ga teń boladı. Jernin` jasalma joldasina ornatılǵan quyash elektrostansiyasinin` sxeması keltirilgan
Usınıs etilgen ádebiyatlar :
1. Qayumov A. A., Raxmonov R. N., Egamberdieva L. Sh., Xamroqulov J. Tabiyattan paydalaniw jáne onı qorǵaw.- T.: “Ekonomika”, 2014.
2.Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera ha`m tábiyattı qorǵaw.
Tashkent. 2005-352 bet.
3. Sultanov R. S. Ekologiya ha`m qorshag`an ortalıqtı qorǵaw tiykarları.
T. Muzıka. 2007.
5 -Ámeliy shınıǵıw
Tema: Samal energiyası resurslarini úyreniw
Joba:
Samal energiyası
Samal energiyası kadastrı.
Samal energiyası. Puw dvigatelleri payda bolaman degenge shekem, Angliya, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya hám basqa mámleketlerde samal energiyasınan kútá úlken masshtabda sanaatda hám awıl xojalıǵında ko'llanip kelingen. Samal energiyasınan paydalanıw boyınsha alıp barılıp atırǵan házirgi jumıslar, úlken bólek samal generatorları jaratıw hám olardıń energiyasınan islep turǵan energiya tarmaqlarına jalǵawdan hám tiykarǵı tarmaq retinde aydalanıwdan ibarat esaplanadi. Dúnyadaǵı rawajlanǵan ilmiy táriybelar paydalanıp atırǵan noana'naviy hám keyin qaytatuǵın energiya dárekleri túrlerine tómendegilerdi kirgiziw múmkin: • quyash energiyası ;
• samal energiyası ;
• gidroenergetika (orta -, kishi- hám mikrogidroenergetika);
• tolqınlar energiyası ;
• suw ústinig kóterilip-túsiw energiyası ;
• okean hám teńizljer degi hár túrlı aǵıslar energiyası ;
• geotermal suw hám geyzerlar energiyası ;
• biomassa energiyası ;
• qala shıǵındıları energiyası ;
• sharwashılıq hám qusshılıq fermaları shıǵındıları energiyası ;
• jer astından ıssılıq nasosları arqalı alınatuǵın energiya. Samal energiyası. Insaniyat suw energiyası hám de puw dvigatelleriden talay aldın, samal energiyasınan paydalanıp kelgen. Angliya, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya, AQSH hám basqa mámleketlerde, samal energiyası kútá úlken masshtabda, sanaat hám awıl xojalıǵında ko'llanib kelingen. Samal energiyasınan paydalanıw boyınsha alıp barılıp atırǵan házirgi jumıslar, bólek úlken quwatlı samal generatorların jaratıw hám olardıń energiyasın islep turǵan energiya tarmaqlarına jalǵaw hám tiykarǵı tarmaq retinde paydalanıwdan ibarat esaplanadi. Hawa massasınıń jer atmosferası átirapında aylanıwı ekspertler tárepinen túrlishe bahalanǵan. Samallarnin` jıllıq teoriyalıq rezervi jer júzindegi barlıq energiya rezervlardan 100 ret artıq bolıp, 3300 x 1012 kvt/ saattı quraydı. Biraq bul energiyanıń tek ǵana 10 -12 % paydalanıw múmkin. Mısalı, 1987 jılda jer júzindegi barlıq samal apparatları tárepinen 10 x 1012 kvt/soat energiya islep shıǵılǵan, yaǵnıy jıllıq rezervniń tek 0, 3 % ten paydalanılǵan. Samal - bul quyash nurınıń intensivligi esabına, basımdıń ózgerip turıwı nátiyjesinde hawa massasınıń háreketi bolıp tabıladı. Ekonomikalıq tárepten orındaǵı samaldıń tezligi 5 m/s den kem bolmasa samal generatorlarınan paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Samal elektrogeneratorları dástúriy generatorlardan 2 - 4 ese qımbat bolıp tabıladı. Biraq samal energiyası turaqlı bolǵan birpara regionlarda ol áhmiyetli energiya dáreklerinen esaplanadı. Ádetde samal energiyası samalǵa perpendikulyar jaylasqan málim maydan tásiri arqalı anıqlanadı yaǵnıy , N sham. aǵımı = 0, 0049 × q × v × F Bul jerda: q - hawanıń qısıqlıǵı (tempjeratura hám atmosfjera basımına salıstırǵanda ), kg/m3; v-hawa aǵımınıń tezligi, m/s; F- maydan maydanı, m2. Samal energetikalıq apparatı uzatayotgan energiya muǵdarı, hawa aǵımı payda etetuǵın energiya muǵdarınan tupten parıq etedi.Sebebi hawa aǵımı energiyasınıń bir bólegi samal dóngelegi páriklerinde, reduktor hám generatorlarda ısırap boladı. Ísırap bolǵan energiya muǵdarı, samal energiyasınan paydalanıw koefficiyenti menen esapqa alınadı. Samalga perpendikulyar jaylasqan maydan maydanın samal dóngelegi diametri menen belgilep, samal energetikalıq apparatınıń quwatın tómendegi formulada esaplaw múmkin. N sham. ener. qurıl. = 0, 00386 × q × v × D2×ξpar. ×ηred. ×ηgen. Bul jerda: D-jumıs dóngelegi diametri, m; ηred. vaηgen.-reduktor hám generatordıń paydalı jumıs koefficiyentleri; ξpar.-páriklerde ısırap bolǵan hawa aǵımı energiyası. Esaplarǵa kóre, párikli samal dvigatellariniń samal energiyasınan paydalanıw koefficiyenti 48 % ge shekem bolıwı múmkin, samal apparatlardıń ulıwma paydalı jumıs koefficiyenti odan da kishilew boladı. Samalga perpendikulyar bolıp tiykarınan, samal apparatlariniń páriklari jaylasadı. Samal apparatı quwatın párikler sanı emes bálki, jumıs dóngelegi diametri belgileydi.Samal apparatı jumıs dóngelegi diametri menen onıń quwatı arasındaǵı baylanısıw grafigi kórsetilgen. Samal agregatining quwatı, samal tezligine tuwrı, jumıs dóngelegi párikleri sanına teris proporsional bolıp tabıladı. Hawa aǵımı payda etetuǵın mexanik energiyanı elektr aylandırıw, samal elektrostansiyalari járdeminde ámelge asıriladı. Bir neshe samal apparatlarınıń jıyındısı samal elektrostansiyasini tashkil Samal apparatı quwatı etedi. Samal apparatlarınıń Samal dóńgelekleriniń bar.Kóplegen samal generatorları sekundına 3-4 m/s den joqarı tezliktegi samal járdeminde isleydi. Samal generatorları 8-25 m/s tezlikte esadigan samal járdeminde maksimall quwatqa iye boladı. Ádetde samal generatorlarınıń maksimal islew tezligi 25-30 m/s ni quraydı.Samal energetikası ekalogik taza energiya dáregi bolıp tabıladı. Biraq samal elektrostansiyalari ushın kútá úlken aymaqlar zárúr (samal energetikalıq apparatlarınıń bir- birinen uzaqta jaylasıwı hám olar arasındaǵı aralıq jumıs dóngelegi diametriniń 6 -18 esesine teń bolıwı kerek). Mısalı, jumıs dóngelegi D = 100 m bolǵan samal energetikalıq apparatı ushın 5-7 km2 aymaq kerek. Pútkil boshli samal elektr stansiyası ushın bolsa o'nlab km2 aymaq zárúr. Basqa bir qolaysız tárepi - jumıs dóngelegi shawqım shıǵarıp hám hawanı tebratib islewi nátiyjesinde tele- hám radio esittiriwlerge ırkinish beriledi. Samal energiyasınan paydalanıw boyınsha Germaniya birinshi ornın iyelep kelip atır. Bul mámlekette samal energiyasın islep shıǵarıw jılına 500 - 1500 Mvt ga ko'beymekte, házirgi waqıtta islep shiǵarılatuǵın energiya muǵdarı 2 mln. kvt/soatdan asıp ketti.
Do'stlaringiz bilan baham: |
