1 -Ámeliy shınıǵıw. Tema: Dasturiy energiya dárekleri menen tanisiw. Joba

Usınıs etilgen ádebiyatlar :
1. Qayumov A. A., Raxmonov R. N., Egamberdieva L. Sh., Xamroqulov J. Tabiyattan paydalaniw jáne onı qorǵaw.- T.: “Ekonomika”, 2014.
2.Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera ha`m tábiyattı qorǵaw.
Tashkent. 2005-352 bet.
3. Sultanov R. S. Ekologiya ha`m qorshag`an ortalıqtı qorǵaw tiykarları.
T. Muzıka. 2007.
4. Tursunov X. T. Raximova T. Ol. Ekologiya.-Tashkent.,
“Shınar ENK” 2006.-92 bet
5.Majidov T.Sh. Noananaviy va qayta tiklanivchi energiya manbalari.
2014 Tashkent. 16 bet
6 -Ámeliy shiniǵiw
Tema: Samal energetikasında qońsi mámleketlikler tájiriybesin analiz qılıw
Joba:

1. 
   Samal elektrostansiyalari.
   
2. 
   Samal energiyasi boyinsha qońsi mamleketler tajiriybesi
   

Samal elektrostansiyalari. Bir neshe samal apparatlarınıń jıyındısı samal elektrostansiyasin quraydı. Kuvvatiga salıstırǵanda samal elektrostansiyalarin 3 gruppaǵa bolıw múmkin.
1. Kishi quwatlı - 0, 1÷1, 0 kvt/soatgacha, olarǵa tiykarınan turaqlı elektr tokı islep beretuǵın samal apparatları kiredi. Olar tiykarınan akkumulyator batareyaların zaryadka qılıwda qollanıladı. 2. Ortasha quwatlı - 10÷100 kvt/soat g`asha, olar ózgeriwshen tok islep shıǵaradı. 3. Iri quwatlı - ≥ 1000 kvt/soatgacha, házirgi waqıtta bunday samal energetikalıq apparatlarınıń tájiriybe nusqaları sınap ko'rilmekte. Samal agregatnin` quwatı, samal tezligine tuwrı proporsional hám jumıs dóngelegi párikleri sanına bolsa teris proporsional bolıp tabıladı. Házirgi kúnde, ceriyali óndirisi múmkin bulgan samal agregatlari jumıs (samal ) dóngeleginiń aylanıwlar sanı tómendegilerge teń (ayl. /min.): 3000; 1500; 1000 ; 250; 75; 30.samal tezliginiń asıwı menen samal apparatı jumıs dóngeleginiń aylanıwlar sanı asadı hám de uyqas halda samal apparatınıń quwatı asıp baradı. Samal apparatı jumıs dóngelegi (rotori) aylanıw tezligi menen onıń quwatı arasındaǵı baylanısıw grafigi.Samal apparatınıń taǵı bir zárúrli elementlerinen biri, samal minarınıń bálentligi bolıp tabıladı. Tájiriybeler tiykarında samal minarı bálentliginiń asıwı menen samal apparatı quwatiinin kóterilip barıwı anıqlanǵan. Jer júzesinen bálentke kóterilgen tárepke samaldıń tezligi kúsheyip, samal energo qurilmalarinin` islep shıǵarap atırǵan quwatı da asıp baradı. Biraq samal energo qurilmalari málim bir biyiklikke ornatıladı.samal apparatı ornatılǵan biyiklikte bolsa samaldıń tezligi birdey bolmaydıden úlken diapazonda ózgerip turadı. Sonin` ushın samal energo qurilmalari tolıq quwat menen elektroenergiya islep shıǵara almaydı. Samal minarınıń bálentligi menen samal apparatı quwatı arasındaǵı baylanısıw grafigi. biyiklikke ornatılǵan samal apparat elektrostansiya) larinin` waqıt aralıǵinda islep shıǵaratuǵın energiyası birdey bolmawi kórsetilgen. Amerikanıń «Altaeros Energies» hám de Kanadanıń «Magenn Power» kompaniyaları izertlewlerine kóre, jer júzesinen 100 m hám odan artıq biyikliklerde úlken tezlikte turaqlı kúshli samal aǵısları esib turar eken jer júzesinen 100÷500 m bálentte turaqlı úlken tezlikte esib turatuǵın samallar energiyasınan paydalanıw ushın hawa sharlariga samal energoqu samal elektrostansiyasinin islew grafigi: a-samaldıń tezligi; b- islep shıǵarılıp atırǵan elektroenergiya muǵdarı. rilmalarini ornatıwdı usınıs ettiler Amerikanıń «Altaeros Energies» kompaniyası islep shıqqan hawa sharı gaz ótkermeytuǵın bekkem materialdan tayarlanıp, geliy yamasa vodorod gazları menen toldırıladı. Hawa sharlari jer júzesinen 500 m biyiklikkacha ornatılıwı múmkin. Hawa sharına ornatılǵan samal energiya qurilmalari islep shıǵaratuǵın elektro energiya, metall troslarga baylanısqan elektr sımları arqalı jerge uzatıladı. Kanadanıń «Magenn Power» kompaniyası islep shıqqan ushıp turıwshı hawa sharı energetikalıq apparatları da, geliy gazı menen toldırıladı. Hawa sharı apparatı óziniń gorizontal o'qi átirapında aylanıw arqalı elektro- energiya islep shıǵaradı. Hawa sharı apparatınıń málim biyikliktegi turaqlı turıwı, Magnus effekti esabına ámelge asıriladı. Islep shıǵarigan energiya metal troslarga baylanısqan elektr sımları arqalı, sımlardı qorshap yig'uvchi shıǵır hám transformatorlar ornatılǵan maydanshaǵa uzatıladı. Kompaniya islep shıǵaratuǵın bul konstruksiya daǵı hawa sharı .
Hawa sharına ornatılǵan samal energoqurilmalari: a - «Magenn Power» kompaniyası ; b - «Altaeros Energies» kompaniyası. apparatı, 200÷300 m balanlikka ornatılıp, 90÷100 m/sek tezlikte esadigan samal menen islewge mólsherlengen. joqarida keltirilgen hawa sharli samal energiya qurilmalari, dasturiy samal energiya qurilmalarina qaraǵanda, eki ret kóp hám de eki ret arzan elektro energiya islep shıǵaradı, Amerikanıń «Altaeros Energies» hám de Kanadanıń «Magenn Power» kompaniyaları islep shıqqan, hawa sharına ornatılǵan samal energoqurilmalarining kórinisi keltirilgen. Samal generatorları -samaldıń kinetik energiyasın elektr energiyaǵa aylantırıp beretuǵın apparat.samalgeneratorların eki qıylı túri ámeldegi: sanaat hám úy ushın. Sanaat ushın samal generatorları mámleket yamasa úlken energetikalıq korporatsiyalar tárepinen qurıladı. Bul apparatlar energiyası bir jayǵa toplandı hám nátiyjede samal elektrostansiyalari payda boladı. Onıń tiykarǵı ayırmashılıǵı –islewi ushın sheki onimdiń zárúr emesligi hám de hesh qanday shıǵındı chiqmasligi bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı talaplarınan biri - jıllıq ortasha samal tezliginiń joqarı bolıwı bolıp tabıladı. Hár bir sanaat energetikalıq apparatlarında ot óshiriw sisteması, samal generatorın islewi haqqında maǵlıwmat berip turıwshı telekommunikatsion sistema hám de shaǵıp atırn qorǵaw sisteması bar. Zamanagóy samal generatorlarınıń quwatı 6 Mvt (6000 kvt) ge shekem etedi.samal generatorınıń túrleri.samalturbinalariniń eki hasa –siy túrleri ámeldegi: vertikal hám gorizontal aylanıw o'qli. vertikal o'qli turbinalar kishi tezliktegi samallarda isleydi, sol sebepli olar tómen nátiyjeli esaplanadı.sonin`ushın vertikal o'qli turbinalar júdá kem qollanıladı. Tiykarınan olar úy ushın ornatıladı. Úy ushın kuriladigan samal apparatların qóllaw tez pát menen rawajlanıp barmokda. Ádetde onsha úlken bolmaǵan úy ushın 1 kvt átirapındaǵı elektroenergiyani 9 m/s tezlikte esayotgan samal energiyasınan alıw múmkin. Házirgi kúnde MCHJ «Dialog» tárepinen mámleketimiz wálayatlarında 1-3 kvt/soat quwatlı samal apparatları ornatılıp isletilip atır. Islep chikarilayotgan energiya mikdori hám bahası. AQSH samal energetikası awqamınıń maǵlıwmatına kóre 2006 jılda Amerikada 17 543 kvt elektroenergiya islep chikilgan, ulıwma bahası 56 082 850 dol- larga, 1 kvt elektroenergiyaniń bahası - 3200 dollarǵa teń bulgan.
Sol jılı dúnya buyicha samal elektrostansiyalari tárepinen 19 483 kvt elek- troenergiya islep shiǵilgan. 2020 jılǵa kelip AQSh da samal elektrostansiyalari tárepinen islep Ana'naviy (a apparatlarınıń 1-samal dvigateli; 2-jalǵaw muftasi; 5-inersion akkumulyator chikariladigan elektroenergiya Bul mug`dar mámlekette etedi tek. Házirgi kúnde samallangandan son`, 1 kvt elektroenergiyanin` bolǵandaǵana samal energetikası Ózbekstan Respublikasında zonasında (Tashkent wálayatında Quwatı 750 kvt/soat Kareyanıń «Doojin Co. LTD energoqurilmasi maydanshasına ólshewshi anemometrler samal energiya qurilmasi hám de zamanagóy sanaat (b) samal sxeması : muftasi; 3-tayansh podshipnigi; 4 ; 6 -sinxron generator. mikdori 50 mıń Mvtga etkzilishi islep shiǵariladigan elektroenergiyaniń elektrostansiyasini qurıwǵa ketken bahası 0, 10 ÷0, 07 dollarǵa nátiyjeli esaplanadı. birinshi bolıp Chorvoq suw bazasınıń ) eń úlken samal energoqurilmasi bolǵan samal energoqurilmasin » kompaniyası járdeminde alıp 40 m biyikliktegi minarǵa hám basqa qadaǵalaw -ólshew ásbapları bir jılda 12, 3 million kvt/soat elektro energetikalıq -erkin aylanıw joybarlastırılǵan. 3 % ni tashkil aqsha qopteng dem alıw ornatildi. ornatıw, Qubla barıldı. Samal samal tezligin o'rnatilgan.-energiya islep «O'zgidromet» institutınıń xabar beriwine qaraǵanda, samal energourilmasi oratılǵan aymaqta samaldıń ortasha tezligi 4, 3 m/s ni, qıs dáwirinde bolsa 6, 6÷7, 1 m/s ni tashki eter eken. Samoldiń kórsetilgen tezlikleri, samal Energo qurilmasini turaqlı islewin támiyinleydi