1 -Ámeliy shınıǵıw. Tema: Dasturiy energiya dárekleri menen tanisiw. Joba

Usınıs etilgen ádebiyatlar :
1. Qayumov A. A., Raxmonov R. N., Egamberdieva L. Sh., Xamroqulov J. Tabiyattan paydalaniw jáne onı qorǵaw.- T.: “Ekonomika”, 2014.
12- Ámeliy shiniǵiw
Tema: Ja`hande ha`m O`zbekistanda ken` tarqalg`an biogaz qurilmalarin salistirma uyreniw
Joba:

1. 
   Biogaz alıw apparatları hám olardan paydalanıw procesi
   
2. 
   Bioenergiya alıw procesi.
   
3. 
   Biogazdan paydalanıw abzallıqları.
   

1.Biogaz alıw apparatları sxeması hám konstruktiv-texnologiyalıq parametrleri, qayta islenetuǵın shiyki onimdiń kólemine, ashitilatuǵin shiyki onim materialınıń ózgesheliklerine, ıssılıq -ızǵarlıq rejimine, shiyki onimdi júklew hám ashıtıw usılıǵı hám basqa bir qansha faktorlarǵa baylanıslı .Biogaz apparatınıń tiykarǵı úskenesi-ıssılıq almastırıwshı germetik jabılǵan ıdıs (ıssılıq uzatıwshı 50-60 °S ge shekem qızlirilgan suw), tezekti kirgiziw hám shıǵarıw hám de payda bolǵan gazdı shıǵarıp ketiw úskeneleri bolıp tabıladı.
Bioenergiya alıw procesi. Biogaz apparatları túrme-túr bolıp, olardıń konstruksiyası, jergilikli jaǵdayǵa hám de biogaz alıw ushın shiyki onim muǵdarına baylanıslı. Tómende ayrim biogas apparatlaring konstruksiyaların kórip shıǵamız. Biogaz reaktoriniń ápiwayılastırılgan sxeması biogaz reaktorining ápiwayılastırılgan sxeması keltirilgen. Sxemaǵa tiykarınan, shiyki onim - suw hám tezek qospası bioreaktorga jaylastırıladı. Shiyki onim - substrat muǵdarı bioreaktor kóleminiń 90 % ni toltırıwǵa jetiwi kerek. Substrat bioreaktorda 7 ÷ 12 kún ustap turıladı. Alınǵan gazdı jaǵıp hár túrlı maqsetlerde paydalanıladı, yoxud onı ıssılıq yamasa elektroenergniyaga aylandırıw múmkin. Paydalanıp bólingen shiyki onim bioreaktordan shıǵarıp taslanadı hám bioreaktor jańa shiyki onim menen toldırıladı.
Biogazdan paydalanıw abzallıqları. Biogaz úskenelerinde paydalanıw tómendegi artıqmashılıqlarǵa iye
• biogaz SO2 ge qaraǵanda neytral janilg'i esaplanadı, odan paydalanıw bolsa atmosferada organikalıq shiqindilarni ashıtıwda júzege keletuǵın metan gazı muǵdari kubeyiwiniń aldin aladı ; • ashıǵan bimossadan alınatuǵın tóginler ma`nisi baslanǵısh shiyki buyımlarninan talay joqari; • fermerlerge tiyislı jerlerde azıq elementlerın ekologiyalıq qawipsiz hám ekonomikalıq paydalı usılda ekilemshi qayta islew qattı biomassani biogaz alıw ushın ashıtıwdıń abzallıǵı esablanadi;
• átirap -ortalıqtıń pataslanıwı azayıwı esabına insanlardıń salamatlig`in jaqsılanadı ; • uzaq awıllarda da xojalıq qolaylıqlar jaratadı ;
jerlerdi zúráátliligin asıradı ;
• shıǵındılardan payda alıw imkaniyatın beredi;
• energetikalıq ǵárezlilikten azat etedi.
Sonin` ushın házirgi kúnde mámleketimizde biogazdan keń paydalanıw jolǵa qóyılıp atır. Ayrim dástúriy emes energetikalıq dereklerden paydalanıwdı aste rawajlanıwı, olardı islep shıǵarıw, dástúriy energiya óndiriske qaraǵanda qımbatlıǵında bolıp tabıladı. Mısalı, bir kúnde 300 tonna kuvvatga iye biogaz úskenesiniń jaratıw ushın talap etaladigan ulıwma aqsha shama menen 6, 4 millon AQSH dolların quraydı. Bul baha kelesi 15 jılda 5, 8 den 5 millon AQSH dollirigacha tusiwi kutilmekta. Sonin` ushın házirgi waqıtta, bir kúnde shama menen 6 -8 m 3 biogaz hám 100-120 litr tógin islep shıǵaratuǵın kishi bioreaktorlar ornatılıp atır. Olardiń eń kem bahası 250 AQSH dolların quraydı.
Xojalıq qarıydarlarǵa qaratılǵan biogaz úskenelerinen paydalanǵan halda, kishi xojalıqlar hám fermerler ushın tógin islep shıǵarıw olardıń ekanomikaliq natiyjeliligin asırıwǵa járdem beredi.