1- mashg’ulot. Mavzu: Optik asboblarni tuzilishi va ular bilan ishlash qoidalari

Mavzuning maqsadi. Tripanasoma (Trypanosoma sp.) va leyshmaniya (Leishmania sp.) ning tuzilishi va rivojlanishi haqida ma’lumot berish.

Kerakli materiallar va jihozlar: Tripanosoma va leyshmaniyalarning preparatlari, immersion ob'yektivli mikroskoplar, tablitsalar.
Ishning mazmuni. Tripanosomalar odam va hayvonlarning qoni plazmasida parazitlik qilib yashaydi. Shakli duksimon, ikki uchi ingichkalashgan, uzunligi 2-4 mkm (6-rasm).



6-rasm.Tripanosomaning tuzilishi (toshbaqa qonidagi) Trypanosoma vittatac.

1-kinetoplast; 2-yadro; 3-cho’ziluvchi membrana; 4-xivchin.

Protoplazma tashqi tomondan pellikula po’sti bilan o’ralgan, yadrosi yumaloq, ovalsimon shaklda. Oldingi tomonda joylashgan bitta xivchini tanasining yonidan orqaga harab yo’nalgan. Xivchin yupqa to’lqinlashuvchi membrana yordamida ektoplazmaga tutashgan. Xivchin tanani aylanib o’tib, old tomonida erkin chiqib turadi. Bazal tanachasi (kinetoplast) endoplazmada xivchinning asosida joylashgan. Tripanosomaning harakatlanishi xivchin, to’lqinli parda va tanasining egilishi natijasida roy beradi.

Uyqu kasalini keltirib chiharuvchi tripanosoma yovvoyi hayvonlardan a n t i l o p a lar qonida yashaydi (7-rasm).

Tse-tse pashshasi antilopalarning qonini so’rganda parazit pashshaga yuqadi. Pashshalar ichagida tripanosoma boyiga bo’linib ko’payadi. Keyinchalik ular pashshaning so’lagiga va undan (suyuqlik bilan) xartumiga o’tadi.

Pashsha odam yoki hayvonlarni chaqqanda tripanosoma qonga o’tadi va jinssiz ko’payishini davom ettiradi. Antilopalar kasallikning tabiiy manbai, tse-tse pashshasi esa kasallik qo’zg’atuvchisining tarqatuvchisi hisoblanadi.