1 -§. Turkistonda istiqlol uchunkuraslining g'oyaviy asoslari

Rossiyada 1917-yil voqealari

Ammo chor Rossiyasining mustamlakachilik siyosatioqibatida O'zbekistonda yetishtirilgan xom asliyolarni asosan rus savdogar va sanoatchilari olib ketar edilar. Turkistonga g'alla, temir buyumlari esa Rossiyadan keltirilardi. Jahon urushining ta'siri natijasida Rossiyabilan aloqalar ancha qisqardi, bu esa muayyan qiyinchiliklar tug'dirdi.

Rossiyaning Birinchi jahonurushi (1914—1918)da qat-nasliishi, frontlardagi mag'lubiyatlar jiddiy xo'jalik qiyinchiliklari, ijtimoiy-siyosiyinqiroz va tub o'zgarishlarga olib keldi. Imperiyaning urushga jiddiy tayyorgarligi bo'lmagani sababli oziq-ovqat va boshqa zaxiralar tez orada tugadi. Ishlab chi-qarish qisqardi. Katta yer maydonlari ekilmasdan qoldi. Soliqlar oshib bordi. Shahar aholisi, ishchilar oziq-ovqatyetishmasligidan qiynaldilar. Ish taslilaslilar, dehqonlar g'alayonlari tobora kuchaydi. 1916-yil qo'zg'oloni ham urushdan, mustamlakachilik zulmidan norozilik ko'ri-nishi edi. Frontdagi mag'lubiyatlar va mamlakatdagi inqirozga podsho hukumati va boshqaruv tizimi aybdorqilindi. Faqat «pastdagilar» emas, balki «yuqoridagilar»ham o'zgarishlar muqarrar ekanini tushundilar. Petro-grad, Moskva, ko'plab sanoat rayonlarini ommaviy ishtaslilaslilar qopladi. Podsho, uning vazirlari layoqatsizlikko'rsatdilar. Bunday sharoitda IV Davlat dumasi deputatlari ahvolni o'zgartirishga kirishdilar. Fevral oyioxiridagi voqealar natijasida Nikolay II taxtdan voz echdi. Podsho hokimiyati tugadi.

Mamlakatda 2 ta hokimiyat — qo'sh hokimiyatchilik aydo bo'ldi: IV Davlat dumasi deputatlari Muvaqqat hukumat tuzdilar, shuningdek, ishchi, soldat, dehqon eputatlari Sovetlari tuzildi. Bunday hoi 1917-yil oktabroyi oxirlarigacha davom etdi. Muvaqqat hukumat demokratik erkinliklarni joriy etishni e'lon qildi. Biroqmamlakatdagi inqiroz shunchalik og'ir ediki, noroziliklar kuchayib bordi. Ayniqsa, urushni davom ettirish siyosati aholi g'azabini qo'zg'atdi. Urushdan odamlar azob chek-moqda edilar. Bunday ahvoldan foydalanib, 1917-yil 25-oktabrda (yangi sana bilan 7-noyabr) bolsheviklar mensheviklar va «so'l» eserlar bilan birga davlat to'ntarishiniamalga oshirdilar va hokimiyatni qo'lga oldilar.