|
Xalq xo'jaligidagi vay-rongarchilik, iqtisodi-yotning izdan chiqishi
Sovet hokimiyati to'g'ridan-to'g'ri dehqonlarnihamda o'lkadagi rus krestyanlarini talasliga, zo'rlik bilanulardagi g'alla, oziq-ovqat, yem-xasliak, ot-ulov, mol-larni tortib olib ketishga kirishdi. Bunday bosqinchilikxatti-harakatlarini amalga oshirishda Turkistondagi bol-sheviklar, qizil armiya qo'mondonligi Rossiyada joriyqilingan tadbirlardan andoza olmoqchi bo'ldilar.
Turkistonda 1920-yilga kelib qator dekretlar chiqa-rilib, oziq-ovqat razvyorstkasi joriy qilindi, ya'ni oziq-ovqatga davlat monopoliyasi asosida xo'jaliklardan or-tiqcha g'alla va boshqa mahsulotlar majburan tortib oli-nadigan bo'ldi. Amalda esa soldatlar va qurollanganishchilar (oziq-ovqat otryadlari) xo'jaliklardagi jamikig'alla va boshqa mahsulotlarni zo'rlik bilan olib ketaboshladilar, hatto urug'likka qoldirilganlari ham talabketildi. Shahar bilan qishloq o'rtasida natural molalmasliish va'da qilinganiga qaramasdan, dehqon xo'ja-liklari hech qanday sanoat mollari olmadi. «Harbiy kom-munizm» nomini olgan bu siyosat asosida shahar vatumanlarda voyaga yetgan va 55 yoshgacha bo'lganmehnat bilan band bo'lmagan har bir fuqaro majburiyravishda mehnatga jalb qilindi. Hatto namoz paytidaaskarlar masjidlarga bostirib kirib odamlarni zo'rlik bilanishga haydab borgan.
Dehqonlarni talasli ularning qahr-g'azabi, norozili-gini yanada oshirdi.
Razvyorstka o'lkadagi rus krestyanlariga nisbatanham amalga oshirildi, ularning noroziliklari, qarshiliklariba'zida jiddiy tus oldi. Shunda ular sovet hokimiyatidushmanlari, krestyanlar posyolkalari esa «quloqlarposyolkalari» deb qoralandi. 1920-yil yozida Markazdaularga qat'iy choralar ko'rish belgilandi. 1921—1922-yil-larda krestyanlarning yerlari natsionalizatsiya qilindi, butadbir yer reformasi (islohoti) deb ataldi. Uning asosiyrayoni Yettisuv viloyati bo'ldi, Turkrespublika bo'yichadavlat yer fondiga olingan 230 ming desyatina yerdan 26ming desyatinasi o'troq dehqonlarga berildi.
Shu bilan birga yevropalik yer egalariga nisbatansiyosat o'zgaruvchan bo'ldi, ba'zida bog'lar, mollar, yerlar egalariga qaytarib ham berildi. Rossiyaliklarning Turkistonga kelishi, ularning yer bilan ta'minlanishi davometdi.
Sovet hokimiyati dehqonlar qarshiligini sindirishmaqsadida ular orasida nizo va dushmanlikni keltiribchiqarmoqchi bo'ldi. 1920-yilda bo'lib o'tgan o`lka sovetlarining IX qurultoyi qishloqda sinfiy tabaqalanish-ni avj oldirish to'g'risida qaror qabul qildi.
Oziq-ovqat razvyorstkasi, «harbiy kommunizm»Turkistonda normal xo'jalik aloqalarini buzdi, xo'jalik faoliyatining bosh obyektiv qonuniyati bo'lgan moddiymanfaatdorlik tamoyilini yo'qqa chiqardi.
Sovet hokimiyatining iqtisodiy sohada ko'rgan choralari samarasiz bo'lib chiqdi. O'lkadagi xo'jalik hayotining inqirozi tobora halokatli tus olib bordi. Asrlar davomida tarkib topgan, dunyo mamlakatlarida mavjudbo'lgan xo'jalik shakllari va munosabatlari Turkistondainqirozga yuz tutdi.
Turkistonda aholi barcha qat-lamlarining moddiy va ijti-moiy ahvoli keskin og'irlasliibketdi. Xo'jalikdagi vayron-garchilik, ziroatchi aholining surbetlarcha talanishi xalqommasini zarur mahsulotlar, birinchi navbatda nonbilan ta'minlasli ishini butkul izdan chiqardi. Odam-larning tuz, kerosin, sovun, paxta yog'i topishlari amrimahol bo'lib qoldi. To'qimachilik matolari, oddiy kalish,gugurt va shu kabilar savdodan yo'qoldi. Natijadaqishloqlarda eski mato to'qish dastgohlari ishga solinib,dag'al bo'z va qalama to'qish bilan zarur ehtiyojlarniqondirish yo'liga o'tildi.
Qahatchilik zarbalarini butun aholi seza boshladi.Ayniqsa, shaharlar va posyolkalardagi aholining moddiyahvoli juda og'ir kechdi. Farg'ona viloyatida achinarliahvol vujudga keldi. Ishsizlik, ochlar, gadolar, vayronbo'lgan qishloqlardan va Rossiya guberniyalaridan kel-gan juldur va boshpanasiz bolalar qayg'uli va mudhishmanzarani taslikil qilardilar. Og'ir moddiy ahvol norozi-lik uyg'otib, yangi shaharlarda o'qituvchilar, tabobat xodimlari, idora xizmatchilari, shuningdek, ayrim ishchiguruhlarning ish taslilaslii xavfini tug'dirdi. Turar joyyetmaganligi tufayli ishchilar yuk vagonlaridan uy-joy sifatida foydalandilar.
To'rt yil davomida Farg'ona viloyati aholisining sonito'rtdan bir qismga kamaydi. Bunday kamayish o'lka-ning boshqa viloyatlarida ham ma'lum darajada ro'yberdi va keyingi qator yillarda davom etib bordi. 1920-yillar o'rtasiga kelib Farg'ona va Samarqand viloyatla-ridagi dehqon xo'jaliklari soni 1917-yildagi 613506 tadan372000 taga qisqardi. Sirdaryo viloyatini ham qo'shibolganda bu uch viloyat hududida aholi soni 3 mm emas,2 mln 76 ming kishini taslikil qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
