0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

4. 0‘rta yosh guruhi bo la lari qanday iqtisodiy tushunchalar bilan tanishtiriladi?

1. 
   Boshqarm. savdo. pul va mahsulot
   
2. 
   Mulkiy munosabatlar, bozor
   
3. 
   Iqtisod, mehnat, boylik, bozor, pul
   
4. 
   Qoida va tartibni saqlash, jamiyat va iqtisod
   

11. 
    BOB. HUQUQIY TARBIYA
    

Maktabgacha ta’lim muas- sasalarida huquqiy tarbiya- uing maqsad va vazifalari


Huquqiy larbiyaning asosiy maqsad
va vazifalari Konstitutsivani, davlat
haqidagi ta’limotni, chunonchi. fuqa-
rolik, oila. mehnat, xo^!ja!ik, ma’muriy.


nafaqa, sud ishlarini yuritish va boshqarish huquqlarining ma’nosini tu- shuntirishdan, bolalarni davlat qonunlarini yuksak darajada hurmat qit- ish, ularga so'zsiz rioya etish. adlivaviy bitirnlarni egallashga ehtiyoj sezish, tartib va intizomni buzuvchilarga nisbatan murosasizlik mhida tarbjyalash, xalqaro huquqning ahamiyatga molik -masalalari, xalqaro tashkilotlar (BMT, Xavfsizlik Kengashi va hokazo) faoliyati haqida bo- lalacning umumiy tasavvurlarini shaklantirishdan iboratdirX
1997-yil 29-avgustda. Cfzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida qabul qilingan “Jam iy aid a huquqiy madaniyatui yuksaltirish Milliy dasturi¹* g'ovalari jamiyat va shaxs huquqiy madaniyatini shak- llantirish va uni rivojlantirish borasida qimmatli nazariy asos bo'lib xiz- matqiladi.
Huquqiy ta’lim va tarbiya o‘zaro bog'liqlik. uzviylik, aloqadorlik ham- da dialektik xarakterga ega bo'lib. shaxs huquqiy madaniyatini shakllanti- rish garovi hisoblanadi. Zero, huquqiy ta’lim bolaJarga huquqiy me'yorlar. qonunlar hamda ijtimoiy-huquqiy munosabatlar mohjyati to'g'risida tizim- langan bilimlarni berisli. ularda huquqiy bilimtami egallashga boigan ehti­yoj ni vuzaga keltirish. huquqiy ongni shakllantirish jarayonibo'lib, u izchil, uzluksiz. lizimli tarzda tashkil etilishi lozim.
Huquqiy tarbiya shaxs tomonidan. o'zlashlirilgan nazariy-huquqiy bilimlar negizida huquqiy faolivatni tashkil etish borasidagi ko'nikma va malakalarni hosit qilish, unda ijobiy mazmundagi huquqiy sifatlarni qaror toptirish va huquqiy madaniyatni shakllantirishga yo'iialtirilgan pedagogik jarayon hisoblanadi. Shaxs huquqiy madaniyatini shakllanti­rish huquqiy ta'lim va tarbiya jarayonining muhim bosqichidir. Huquqiy- tarbiya berish orqali inson huquqlari va uni himova qilish tizimi uzluksiz ohgatilih boriladi. Inson huquqlarini himova qilish - Konstitutsiyaning asosiy prinsipi, O'zbekiston Respublikasi ijtimoiy-siyosiy tizimini tub- dan isloh qilishning asosiy yo’nalishi va pirovard maqsadi. 0⁴zbekiston ³⁶


36 Sinfdan vamaictabdan tashqari larbiyaviyavjy ishlar Konsepsb a s i. - M an fat g.. 1993, 3-mart.




Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning ma’ruza va nutqlanda inson huquqlari sohasida am alga oshirilishi lozim bo'lgan quyidagi besh strate- gik yo'nalish belgilab berilgan:

1. 
   inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning samarali mexa- nizmini vujudga keltirish;
   
2. 
   inson huquqlari bo‘yicha xalqaro huquqning umum e’tirof etgan prinsiplari va normalari asosida milliy qonunchilikni takomillashtirish;
   
3. 
   qabul qilingan qonunlarga og‘ishmay amal qilish mexanizmini ish- lab chiqish va ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida qonun ustunligini ta’minlash;
   
4. 
   odil sudlov islohotini amalga oshirish yoii bilan butun sud tizimini demokratlashtirish;
   
5. 
   aholi, ayniqsa. yoshlar va mansabdor shaxslar, huquq-tartibot idoralari xodimlari o'rtasida huquqiy tarbiya ishlarini tub dan yaxshilash, ularning huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish,
   

0‘zbekistonning inson huquqlari sohasidagi qonunchilik tizimini besh tarkibiy qismga bolish mumkin:
a birinehisi. fuqarolarning shaxsiy huquqlariga oid qonunlar vijdon erkinligi va diniy tashkilotlai; fuqarolarning murojaatlari, fuqarolarning huquq va erkinliklarini' buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish. umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat. muqobil xizmat to'g’risidagi va boshqa qonunlar;
d ikkinchisi, fuqarolarning siyosiy huquqlariga oid qonunlar ,«kamolol» birlashmalari, siyosiv partivalar, savlovlar, fuqarolarning o‘zini-o'zi bushqarish, kasaba uyushmalari. ularning huquqlari va faoli- yatining kafolatlari, ommaviy ax bo rot vositalark axborot olish erkinligi va kafolatlari, referendum to^;gh'isidagi va boshqalar; _r
a uchinchisi, fuqarolarning iqtisodiy manfaatlarini himoya qiluvchi qonunlar-mulkchilik, tadbirkorlik, yer, ijara, davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, aholini ish bilan ta'minlash, garov, sug‘urta, dehqon xo^; jaligi, kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag‘batlantirish, iste’molchilaraing huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi qonunlar, fuqarolik, mehnat, soliq, bojxona kodekslari:
s tovriinchisi. insonningmadaniy-ma’naviyhuquqlarigaoid qonunlar- fan, tariim, madaniyat, muzeylar, madaniy inerosni himoya qilish, davlat tilt to‘g‘risidagi va boshqa qonunlar:

d beshinchisi, inson huquqlariga oid haiqaro hujjatlar (ko^;p tomonlama va ikki tomonlama)

Huquqiy tarbiyani tashkil etish jarayonida quyidagi vazifalar hal etiJadi:

• 
  bolalarga huquqiy me’yorlar. qonunlar va ijtimoiy-huquqiy muno- sabatlar mohiyati hamda ul am ing ijtimoiy Hayotdagi ahamiyati to'g'risida ma’lumotlar berisb;
  
• 
  bolalarda huquqiy biiimlarni egallashga bo‘igan ehtiyojni yuzaga keltirish. huquqiy ongni qaror toptirishga erishish;
  
• 
  bolatarda huquqiy faoliyatni tashkil etish borasidagi ko^:nikma va malakalarni hosil qilish;
  
• 
  ularda ijobiy mazmundagi huquqiy sifatlar {huquqiy tasavvur, huqu­qiy idr.ok, huquqiy tafakkur, huquqiy savodxonlik, huquqiy mas'ulJ.ik, hu­quqiy faollik, huquqiy e'tiqod va huquqiy salohiyat)ning qaror topishini ta’minlash;
  
• 
  bolalar huquqiy madaniyati (huquqiy me'yorlar, qonunlarning ijti­moiy hayotdagi ahamiyatini to‘g^;ri baholash, harakat va harakatsiziik- ning qonuniy bodishiga erishish, daviat Konstituttsivasi va ramzlarinl. shuningdek, fuqarolik huquq va burchlarini hurmat qilish, yuridik xizmat- larga nisbatan ehtiyojni qaror toptirish. har qanday ko'rinishdagi huquq- buzariiklarga qarshi murosasiz kurashrii tashkil etishjn? .shakllantirish.
  

Huquqiy madanivat - shaxs tomonidan huquqiy bilimlarning o‘z- lashtirilishi hamda huquqiy faoliyatni tashkil etish darajasining sifat ko'rsatkichi. Shaxs huquqiy madaniyatini shakllantirish quyidagi sharllar asosida amalga oshiriladi:

• 
  keng ko'lamli ijtimoiy-huquqiy axborotli muhitning mayjudligi;
  
• 
  shaxs huquqiy ongini shakllantirish;
  
• 
  shaxs huquqiy faoliyatini yo'lga qo'yish.
  

Pedagogik jarayonda huquqiy ta'lim-tarbiyaning samaradorligini hi- .sobga olish maqsadga muvofiqdir. Bolalarning huquqiy jihatdan tarbiya- langanligi quyidagi holatlar bilan orichanadi:

• 
  bolalar tomonidan «0’zbekiston daviat va huquqi asoslari», «Konsti- tutsivaviy huquq» kabi mashg'ulo darning o’zlashtirilish darajasi, ya’ni, huquqiy bilimlarning muavyan darajasi;
  

. - ulamingumumjanriyataxloqiy-huquqiy me'yorlariga amal qilishlari hamda maktabgacha ta'lim muassasasi va boshqa o'quv yurtlari ichki tartib-qoidalari, shuningdek, bolalar qoidalariga rioya qilishlari, tartib-in-




tizomnt buzish holiarimng Icamayganiigi, o’z-o'zmi nazorat qilish, xat- ti-harakatlari mohiyatini ongli tahlil etish qobiliyatiga ega ekanliklari - huquqiy ongning muayyan darajasi;
- ijtimoiy-huquqiy faolliklai'i (bolalar o*z-o‘zini boshqaruv organlari. voshiar uyushmalari, tabiatni muhofaza qilish, shuningdek. jamoat tashkil ot lari ham da huquq-tartibotni himova qiluvchi tashkilotlar faobya- tini uyushlirishdagi ishtiroklari) - amaliv-huquqiy faoliyat kodami.
Shaxsda huquqiy sifatlaming qaror topishi uning ijtimoiy-huquqiy munosabatlar jarayonidagi ishtiroki darajasi va sifatiga bogdiq. Doimiy ravishda. maqsadli tarzda huquqiy munosabatlarga kirishish shaxsda huquqiy madaniyat imsudarining shakllanishiga olib keladi. Shu bo is jainiyat mafkurasi, ijtimoiy tuzumda qaror topgan huquqiy munosabatlar mazmuni, uning g'oyalari bolalar huquqiy madaniyat ini shakllantirishda yetakchi od'in tutadi.