0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Maktabgacha yoshdagi
bolalarga iqtisodiy
ta’lim berishning
nazariv asoslari




aytishmagan. Bolaiarimiz yoshiigidanoq beixtiyor ravishda iqtisod bilan to'qnash keladilar. IJlar ilkyoshidanoqoilada «nienik.i»_}<} «arzon». «qimmat», «sotib olish», «sotish», «pul» kabi tushunchalar bi­lan qurollanadilar. Shunday ekan, bolalarning oilada ovrganganlarini bog'chada davom ettirishimiz, va’ni ilk sodda iqtisodiy tushunchalarni berib borishimiz lozim.
«TaMim to¹ g'risida»gi Qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy das-. turi» talablari va «Bolajon» tayanch dasiuri asosida maktabgacha taMim muassasasi tarbivalanuvchiiari uchun «Ilk iqtisodiy ta'lim saboqlari» dastur va uslubiy qoMlanma ishlab ehiqilgan.
Dastur o'rla. katta va tayvorlov guruli bolalari uchun mo'ljalangan bodib, mashg'ulotlar ikki haftada bir marta nutq ohstirish, matematika, labial mehnat, tasviriy faoliyat mashg'ulotlari bilan integral tarzda 25-30 daqiqadanolibboriladi.Mashghjlotlarningyakunidaiqtisodiyo^yinlarning berilishi bolalarning diqqati, nutqi. tafakkuri va mandqiy fikrlash qobi- liyati rivojlanishiga yordam beradi. Shuningdek, qo’llanmada iqtisodiy mazmunga ega bo‘lgan topshiriqlar, boshqotirmalar ham berilgan.
Bolalar iqtisodiy tushuncha va tasavvurlarni o^yin, amaliy mashqlar orqali oson va tez qabul qiladilar. Bunday usullar. bolalarning iqtisodiy jarayonlar, iqtisodiy terminlar olamiga oson va qiziqarli vo‘llar bilan kiri- shiga omil boladi.
Dastur v a qo'llanmada o'rta guruhlar uchun (inson va uning ehtiyojlari, inson va iqtisod, pul, mahsulotlarni sotib olish va ayriboshlash) 11 ta mavzu, katta va tayyorlov guruhlari uchun 18 ta mavzuda (inson va uning ehtiyojlari, inson va iqtisodiyol pul, narx, mahsulotlarni sotib olish va ayriboshlash. ishlab chiqarish, mehnat faoliyati) o‘z aksini topgan.
Dastuming maqsadi: bolalarga ilk iqtisodiy tushuncha va atamalar bilan qurollantirish orqali. ularning shaxs sifatida ulg'ayib kamol topishiga asos boia oladigan bilim, ko‘nikma va malakalar berishdan iborat.
Iqtisodiy tarbiya yosh avlodda iqtisodiy bilim va kohiikmalarni rivoj- lamirish. ularda tejamkorlik, mehnatsevarhk, tashabbuskoriik, iqtiso­diy faultyatni yo’lga qo‘vish to'g'risida fikrlashga o‘rgatadi. Iqtisod,. iqtisodiyotning o‘zi nima? Bu tushuncha yunon olimi Geiiot tomonidan kiritilgan bodib, bu - «uy xoqaligini boshqarish sanoati» ma’riosini ang- latadi. Keyinchalik bu tushunchaning mohiyati kengayib. ma'nosi ham to’ldirib borilgan. Iqtisodivot - bu juda keng va murakkab tushuncha. Iqtisod atamasi tor ma'noda inson yaratgan barcha boylikJarni tejash,




shuningdek, inson mejhnatmi qadrlash mamosim anglatadi. Keng ma'- noda iqtisodiyot insonning tirikchiligini o’tkazishga qaratilgan xo’jalik faol.iya.li bo"lib. bu faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanib, varatilgan mahsulotlarni iste'mol etish bilan yakunlanadi. Demak. iqtisod inson faolivatining asosiy jihati bo'lib. jamiyatning eng muhim negizf uning poydevori hisoblanadi. Iqtisodiy tarbiya o'z ichiga bolalar tomonidan iqtisodiyot asoslarini o‘rganish, ularning unumli va ijtimoiy mehnatning turli ko‘rinishlarida ishtirok etish, rejalashtirishga doir bilim va malakalarga ega bo'lish, ishlab chiqarish mahsulotlarini hlsobga .dish va nazorat qilish kabllami oladi, Iqtisodiy tarbiyaning inson va jamiyat iqtisodiy geografiya, tarix, matematika, kimiyo, biologiya. mehnat tadimi darslarida amalga oshirilishi vanada ijobiy samaralarnt beradi.
Iqtisodiy tarbiya berishning maqsadi insonni iqtisodiy faolivatga tay- yorlashga, uni jamiyatimiz iqtisodiy hayotida ishtirok etishga, respub- likaning tirishqoq, serg'ayrat fuqarolarini shakllantirishga yo'naltirilgan bodishi kerak. U bolalar ongida jamiyatni rivojlantirishning iqtisodiy qonuniyatlari haqida aniq tasavvurlar shakllanishini va shuJar asosida undakundalik hayotida zarur bo‘ladigan iqtisodiy bilimlartarkib topishini ta’minlasbi kerak.
Iqtisodiy tarbiyalangan kisbida hayotimizdagi ko'pgtna kundalik muamniolarni hal etishga bodgan qarashi o'zgaradi va quyidagi vazi- fal arn i o ‘ z ich J ga o I ad i:

1. 
   Bolalar iqtisodiy onginingqaror topishi ularda iqtisodiy tushunchalar tizimini shakllantirishni;
   
2. 
   ularning jamiyatni iqtisodiy rivojlantirish qonuniyatlarini;
   
3. 
   iqtisod, ishlab chiqarishni tashkil etishga doir umumiy maMumotlarni o'zlashtirib olishini;
   
4. 
   ularda likrlash operatsiyalari (tahlik slntez qilish, umumlashtirish va boshqalar) ni rivojlantiradi;
   
5. 
   eng oddiy iqtisodiy tahlil qilish kodiikma va malakalarini tarkib toptirishni nazarda tutadi.
   

Shu sababli maktabgacha yoshdanoq matematika mashgdilotlarida iqtisodiy tarbiya elementlarini oshirib borish lozim. Buning uchun bola- larni oila budjeti asoslariga odgatish kerak. Shunda ular turli xil oila xarajatlari, oila a'zolari daromadi (ish haqi. pensiya, stipendiya, yordam puli va boshqalarjning qanday manhalar hisobiga qoplanishini bilib oladilar. Bolalami budjetning raqamlardagi ifodasi bilan tanishtirish.




oilaning ovqatlanish. kiyim-bosb, poyabzal. kommunal xizmatlar, o‘vin- kulgi, sayr-lamosha va hokazolar uchun bodadigan xarajatlarni .misoliar bilan tushuntirish kerak. S bund an kevin bolaning shaxsiv budjetini mi sol qiiib korisatish kerak: ota-onalari unga maktabda ovqatlanishga, o'yin-kulgilarga nedia so'm berishi, alarm qanday sarflashi. Bolalarni daromad vaxarajatlarni taqsimlashga o' rgatish. jamg‘ armalardan qanday foydalanish mumkinligini uiarga gapirib berish. lozim. Shundan so'ng bolalarga ishlab chiqarish xarajatlari va ularning tuiiari haqida oddly tusbunchalar berish kerak. Ularga qo'shimcha ishlab chiqarish yoki uy. xo^;jaligini yurilishni. har qanday faoliyat xarajatlar bilan bogliqligini eng oddiy misoliar da tushuntirish zarur. Biror-bir ishni bajarish, tovar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko'rsatish uchun bir qancha resurslar sarflash lozimligini tushuntirish kerak.
Makiabgacha tadim yoshidagi bolalarni ilk iqiisodiy tushuncha va atamalar bilan tanishtirish lining shaxs sifatida ulg'ayib kamoi lopishida asos bo’la oladi. Shuning uchun bar bir guruh tarbiyachisi bolalarni ilk iqtisodiy saboqlar bilan tanishtirish bo'yicha dastur taiablarini. ya’ni bolalarga beriladigan tusbunchalar hajmini va ularni amalga oshirish yodlarini va uslublarini bilishi kerak.
Makiabgacha tadim yoshidagi bolalarga ilk iqtisodiy tadim berish (te- jamkorlik,oila, mehnat, bozor, do'kon. ishlab chiqarish vasavdo)ning o' ziga xos xususiyati s hup dak i. o'rta guruhda asosan tejanikorlik mavzularida hilim berilib. do'kon, bozor o'yinlari soddaroq shaklda o'tiladi.
Kattatayyorlov garuhlarida mashghilot mavzularideyarli o'zgarmaydi, ammo har bir mavzuniochibberish,boyitish. kcngaytirishhisobiga niashg‘u- lotni o'tishda iaqat shu mavzuga tegishli tushunchalar yangi misoliar, yangi muammolar yechlb borilaveradi. Shuning hisobiga bolalarning ilk iqtisodiy tushunchalari ham kengayib borishi ko'zda tutilgan.
Makiabgacha tadim yoshdagi bolalarga ilk iqtisodiy tadim integral tadim asosida olib boriladi: tevarak-atrof bilan tanishtirish, matematika, tasviriy faoliyat, mehnat, oSdn faoliyatlarida olib boriladi.


Har bir mustaqil davlat o‘z ravnaqini
qanchaiik qadrlashi uning mamlakat kelaji
hisoblangan yosh avlod haqida qilayotgan
g’amxo'rligi bilan chambarchas bogdiq. Dav-
latning bodajak taraqqiyoti aynan shu bolalar, yoshlar qodida ekanligi
hech kimga sir cmas. 2010-yilning Yurtboshimiz tomonidan «Bafkamol
161