0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Tabiat ohyektlurini ko^:zdan kech Irish jarayonida bolalarning kuzatish- larini boshqarish, olgan estetik-ekologik taassurotlari haqidagi avvalgi biiimlaridan foydalanish, yangilarini ketma-ket hikoya qilish yodi bi- ian ma'lum qilish maqsadga muvofiqdir. Ekologik bilimlarga doir este- tik tushunchalarni bolalar ongiga singdirish va ularni go'zalhkning eng




oddiy ali.fbosi.dan bahratnand qilish muhim ah am .iy at kasb etadi. Bolalarni eshitilganlarvuzasidan estetik-ekologik mazmunda o'zaro suhballashishga daVat etish. qavta hikoya qilishni talab qilish zarur bo'iadi. Ayniqsa, ekskursiya. sayr haqidagi hikoyalar mazmunli chiqadt.
Bolalarga jonli va jonsiz tabiatdagi har bir narsaning bctakror go’zallik ekanligini anglatish. his ettirish. kuzattirish, har bir narsaning o'ziga xos- ligini aniqlatish, u laming o'zaro munosabatda va o'zaro aloqada ekanli- giga ishora qiluvchi bclgilarini ajraiish muhim rol o’ynaydi.
Tevarak-atrofni kuzatish, rasm solish jar ay on Ida bola rang! ami. to- vushlarni, makon va tabiat obyektining shaklini qabul qilishga o'rgana- di. Bu narsa go'zahikni his etishga olib keladi. Tarbiyachining vazifasi shundan iboratki, u bola laming aqliy kuch-g⁴avratini uyg'otadt, tabi­at go'zalliklar hissini rivojlantiradi va tabiatga bo'lgan insoniv muno- sa bat laming axioqiy-estelik tomonlarini ko'rsatadi. Tabiatdan zavqlanish go'zalliklarni idrok etishda yorqin namovon bo'iadi.
Bolalardan bog'chaga kelishda va ketishda, ko'cha-ko'yda atrof- muhitga qanday zarar yetkazilayotganligini. ko'rganliklari haqida so'zlab berish so'ralishi. ya’ni bolalarni gapivtirish ham muhim ekologik usluhlar sirasiga kiradi. Bu usul klchkintoylarda kuzatuvchanlikni va ekologik tarbiva olgan voki olmagan odamlar orasidagi farqm ajratish tuyg'ularmi o'stiradi, Masalan, bolalar quyidagicha gap topib keladilar: ■'Bir bola gugurt olib, xazonlarni yoqdi. O'tib ketayotgan bir kishi uni koyib, olovni o‘chirtirdr va hokazo.
Bola laming tabiatni muhoiaza qilish amaliyotida uch xil faoliyatdan (ta‘Ilm, mehnat, o'yin) keng foydalanisir maqsadga inuvofiqdir. Ayniqsa, bolalarning ekologik mazmnndagi o‘yin faoliyati ta'lim unsurlariga ega bo'lib, tegishli kohiikm alarm hosil qilishda ularning ahamiyati katta bo'ldi.
Diclaklik o'yin o'quv-bilish vaziTalari (masalan, narsaning xossalari va sifatini aniqlash. turli buyumlami tasnif qilish va guruhlash) o'yin bilan (topish. rol ijro etish, musobaqalashish) qo'shib olib boriladiki, bunda didaktik o‘yin ta’limning alohida shakli - yengil, tez va bolalar tomonidan oldindan mo'ljallanmagan bilimlarni o'zlashtirish shakliga aylanadi. Masalan. '\Bu hayvonning nomi 'Qizil kitolr’ga kiritilganmi? Shu hayvonni top’’ o’yim. Tarbiyachi bolalarni doira shaklida turg’izib, hay von nomini ay tad i va koptokni biror botaga otadi. Bola koptokni ilib olib, "Qizil kitofr'ga kirgan yoki kirmaganligmi aytadi.




Tabial muhofazasiga doir o"yin mazmunini ishlab chiqishda shaxs- ning axloqiy pozitsiyasi, odamlarning o‘zaro munosabatlari, ularning tabiiy muhitga insonparvarlik, g‘amxo‘rlik bilan munosabatlari markaziy o'rinda turmog'i lozim.
Rolli o'yinlar har bir ishtirokchiga mustaqil.lt k va uyushqoqlik natno- yon etish imkonini beradi. Ijodiy rolli o‘yinlar tushunchalarni, tasav- vurlarni, faktlarni tiklash, qayta guruhlasb tariqasida kechadi. Masalan, rolli o'yin sifatida bolalardan biri maqbul va nojo‘ya harakatlar qilib kod'satadi. Nojo'ya xatti-harakatga kelganda, bolalar: “To’xta!” - deb buyruq berishlari kutiladi. Kuzatishlarning ko'rsatishicha. bunday payt- larda ko‘p vaqt sukutda bodadigan bolalarda ham qatdyai, jurat pay do bodadi. Bu esa o'yinning muhim jibati hisoblanadi.
Tabiat bilan insonning o'zaro aloqador ekanligini o*rgatish, umuman. bolalarda. atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish - uzoq vaqtni o'z ichtga oladigan jarayon. Buning uchun bolalaming atrof- mubit,-tabiat bilan bar tomonlama doimiy aloqalarini ta’miniash zarur. Maktabgacha tadim muassasasi hududida, sayr chogdda bog"da, tabiat quchogdda bodish, bu muddatda turli xil ekologik o'yinlar uyushtirish ana shu imkoniyatnl yuzaga keltiradi.