0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

17-rasm. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarini
ekologik tarbiyalash shakl, uslub va vositalari


Tabiat burchagi bolalami tabiat bilan tanishlirishga, kichkintoylarda ularga melir paydo etish. muhabbat uyg‘otish ishida katta yordam beradi. Tabiat burchagidagi jonzotlarni bolalar har kuni ko’radilar, bu narsa tarbivachilar ishini vengillashtiradi: ular tirik mavjudotlami muntazam kuzatib boradilar va parv^rarlsh qiladilar. Ulami parvarish qilish natijasida bolalar zaminimizdagi o'simliklar va hayvonot dunyosining nihoyatda turli-tumanliei to'g'risida. o‘simliklar, hayvonlar qav tariqa o^;sib rivqila-
186

nib borishi. ularga qanday sharoitlar yaratib berilishi zarurligi to‘g'risida tasavvur hosil qiladilar.

Maktabgaeha ta’iim yoshidagi bolaiar mushukcha, kuchukcha. qo'zi- choq, tipratikan yoki quyon bolasirti darhol ushlab ko‘rmoqchi, ularning oldiga borib silamoqchi, orqasidan quvlab ushlab olmoqchi bo'lganliklarini ko'p mana ko'rganmiz va kuzatganmiz. Bolaiar bu jonivorlarga tezda in yasashga kirishadilar. Uni parvarish qilish ga otlanadilar. Ota-onalar bolaning zo‘r hafsala va ishtiyoq bilan boshlagan ana shu tashabbusini qo'llabquwadashlari va maslahatlar bilan unga yaqindan yordam berish- lari kerak.
Jonh burchakda qushlar va hayvonlarni parvarish qilish bolalarda tabiatga, undagi barcha jonli va jonsiz narsalarga qiziqish. muhabbat uyg^otish, ularni his etish, mehribonlik ko’rsatish tuyg'ularining shaklla- nishiga yordam beradi. Qushlar va hayvonlar bilan yaqin mimosabatda bo'lish bolaning bilimini har tomonlama boyitishga olib keladi. Bolalami jonli labial, undagi hayvonol dunyosi. o'simliklar olami bilan muntazam ravishda tanishtirib boriladi. Bunda i-shlar yil davomida reja asosida tash- kil etiladi. Mashg’ulotlar suhbat, kuzatish, o‘yin faollvatlari bilan bogiab o'tkaziladi, Bunda bolaiar ona tabiatga. jonzotlar va qushlarga muhabbatli, mehrli boMib, ularni asrab-avaylashga.o‘rganadiIar.
Sayr chog'ida bola o'zidagi bilimlarnk tabiat oldidagi mas’uliyat his- sini, va'ni o^;z irodasini amaiiyotda sinab ko^;radi, Bolalami sayr vaqtida dalada ohloqda ohlab yurgan qo‘y, echki va buzoq, sigirlar bilan yaqindan tan'ishtirish uchun ularning yashash sharoiti, insonlar uchun foydasi haqida hikoya qilib boriladi. Ovqatimizni mazali qilayotgan go'sht, yog\ qaymoq, sut va qatiqlar shu hayvonlar tufayli ekanligi bolalarga tusbuntiriladi.
Sayr choghda tarbivaviy vaziyatlarni yuzaga keltirish va bolalami atrof-muhiida sodir bo'layolgan voqealarga hozirjavoblik bilan muno- sabat bildirishga o‘rgatish muhim ahamiyatga kasb etadi. Sayr paytida Ugandan kelishib olganday, tayyorgarlik natijasi sifatida ''timsolga ki- rish” imkoniyati yaratilishi mumkin. Kimdir tabiatga ziyon yetkazuvchi, kimdir tabiatni muhofaza etuvchi bo'ladi. Bunday paytda bolaiar o‘zlari payqagan nojo'ya xatti-harakatning oldini olish tashabbusini ko‘rsatish!ari kerakligi sayrga qadar lay inlab qo‘yiladi.
Tabiatdagi ylining istagan fasti da go‘zailik va rang-baranglik, o'zga- rishlar bolalaming bevosita hissiy holatlga ta’sir etadi, ularda kuzatish, so'rash, filer yuritish. hikoya qilish istagini uyg⁴otadi. Bu narsa ularning

mantiqiy fikrlash va nutqini o'stirish uchurt qulay shart-sharoitlar yaratadi. Bu borada ekologiya haftaliklarining tutgan o'rni heqiyos. Chunonchi, har faslda bir marta ekologiya haftaliklari o'tkazikb. mashg'ulotlardan tashqari tadbirlar tizimi amalga oshirilishi maqsadga muvoliq.

Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ekologik tarbiya berishda kuzatish va tushuntirish uslub lari dan keng fovdalaniiadi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni ko’rsatmali-titnsolli fikrlashga o'rgatish. bulling uchun bilib olish kerak boMgan obyektlarni ko'rsatmalilik asosida va kuzatishga qulay tarzda taqdim etisb. ayniqsa. tabiatnlng go'zalliklaridan zavq olish vaziyatini tez-tez vuzaga keltirib turish, bilimlamv shu y o'liar bilan singdirish orqali ularning aqliy rivojlanishiga erishiladi.
Bolalar tabiat bilan bir butun organizm darajasida tanishadilar. Eng avval ayrim o'simliklar, hayvonlar, ularning yasliash usullari bolaning idrok va faolryat obyektiga aylanadi. Jonli tabiat obyektfarining tashqi muhit bilan aloqasi o‘quv-bilish -mavzuyi bo*lib qoladi; o’simiiklar oziqlanish uchun o*z ildizi bilan tuproq ichkarisiga kirib boradi, hayvonlar makonda joy almashtirib yuradi, ovqattopib yeydi va shu kabilar.
Ayniqsa, harakatlanadiganyorqin, rangin obyektlar maktabgacha yosh- dagi bolalarda alohida, o’ta kuchli qiziqish uyg'otdi. xotirasida timsoliar qoidiradi. Ana shu obyektlar yordamida hayvonlar o'zlari yashab turgan muhitga moslashganliklari kuzatiladi. Masai an, qo'y va sigir kabi uy hayvonlarining o't-o'lanlar bilan ovqatlanishi ana shunday moslashuv oqibati ekanligiga yaqqol misol boda oladi. O'simlik va bayvonlarning ayrim ko‘zdan yana ham uzoqroq bo'lgan bogdiq jihatlari. bundagi o‘zgarishlami kuzatish maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar fikrlashini ekologik yo’naltirish. ularni tahlil qilish va solishtirish yo’li bilan anglashga o’rgatish imkonini beradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarga tabiatnlng nafosatli namunalarini ko'rsatgan, go'zallikni idrok ettirgan, Lining qismlarini o'rgangan, sensor tekshiruv o'tkazgan. tabiiy go'zallikning turli xil o‘zaro bog’liqligi va aloqadorligini tushuntirgan ho Ida suhbatlar o'tkazlsh katta naf keltiradi.