0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta'lim vazirligi 0‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Yo 'lovehi poyezdiari Yuk poyezdlari
5.3- rasm. Quvib olish punktlari.



a- chizma quvib olish punktining afzalliklari uning qisqa may­donchada joylashishi bo Isa, kamchiligi 3- yol quvib oluvchi yuk poyezdi bilan band bolganda yolovchilaming 4- yoldagi poyezdga oiishida noqulaylik tug‘dirishidan. To‘xtagan yuk poyezdining joyidan qo‘zg‘alishini yengillashtirish yoki ortish- tushirish maydonchalarini bosh yoining ikki tomonida joylash- tirish talab etilsa, quvib olish yoilari o'zaro siljitib joylash- tirilgan yarim bo‘ylama turdagi b- chizma tavsiya etiladi. Bu chiz­ma bo‘yicha yolovchilami chiqarish va tushirish uchun qulay sharoit ta’minlanadi.
Quvib olish punktlariga kirish oldida ikkitadan dispetcherlik syezdi qurilib, ular yordamida biror bosh yol bo‘ylab harakat
berkitilgan holatlarda poyezdlar harakatini ikkinchi bosh yo‘lga
o‘tkaziladi.
Quvib o‘tish punktlarida bir yoki ikki qabul-jo‘natish yo‘llari yotqiziladi, tugunoldi quvib o‘tish punktlarida esa yo‘llar yana bittaga oshirilishi mumkin.

3. 
   Oraliq bekatlar
   

Oraliq bekatlarining tasniflanishi qabul-jo‘natish yo‘llarining, yo‘lovchi va yuk inshootlarining o‘zaro joylashuvi, bosh va qabul- jo'natish yollarining soni, yuk inshootlarining rivojlanishi va kor- xona shoxobcha yo‘Uarining mavjudligi kabilar bilan belgilanadi.
Oraliq bekatlarining razyezd va quvib o‘tish punktlari dan farqi shundaki, ularda yo‘lovchi va yuk poyezdlarini beto‘xtov o‘tkazishlar, to^lxtaydigan poyezdlarni qabul qilish va jo‘natish, yo‘lovchilarni poyezdlarga chiqarish va tushirishdan tashqari quyi- dagi ishlar ham bajariiadi: yuklarni ortish-tushirish va saqlash hamda yuk hujjatlarini tayyorlash; bagajlami qabul qilish, top- shirish va saqlash; terma poyezdlarga vagonlarni qo‘shish va ajra­tish, ayrim hollarda bekatda ortiladigan vagonlardan jo‘natuvchining marshrutini tuzish yoki pog‘onasimon marshrut uchun vagonlar guruhlash; korxona shoxobcha yo‘llariga xizmat ko‘rsatish, vagonlar berish va yig‘ib kclish; ko‘plab to‘kma yuk- lar ortiladigan ayrim bekatlarda vagonlarning og‘irligini oMchash va boshqalar.
Yo'lning surunkali pasayuvchi qiyaligi oldida joylashgan, poyezdlar texnik ehtiyojlar uchun to‘xtatiladigan bekatlarda hara­kat xavfsizligini ta’minlash maqsadida tormozlar sinovi o‘tkaziladi.
Agar razyezd va quvib o‘tish punktlarida asosan poyezdlarni qabul qilish, jo‘natish va o^ltkazib yuborish ishlari bajarilsa, oraliq bekatlarida ushbu texnologik jarayonlardan tashqari, yuk va tijo- rat ishlari ham bajariiadi.
Oraliq bekatlarida bajariladigan texnologik jarayonlar quyida- gilardan iborat: yo‘lovchi va tranzit yuk poyezdlarini qabul qi­lish, jo‘natish va o‘tkazib yuborish, terma yuk poyezdlari bilan manevr ishlarini bajarish, ular bilan keladigan mahalliy yuk vagonlarini korxona shoxobcha yo‘llariga va yuk frontlariga uzatish va yig‘ib kelish. Ayrim oraliq bekatlarida pog'onasimon va

jo‘natuvchi marshrutlarini tuzish, zaruriy hollarda poyezdlarga tirkama lokomotiv qo‘shish yoki ajratish bilan bogiiq boigan ishlar bajariladi.
Yoiovchilarga xizmat jarayonlari yoiovchilami poyezdlarga chiqarish va tushirish, chiptalarni sotish, yoiovchi poyezdi tezligida tashiladigan bagaj va yuklami ortish-tushirish, qabul qi­lish, topshirish va saqlashdan iborat.
Yuk va tijorat ishlari quyidagicha: yuklami qabul qilish, or­tish-tushirish, topshirish va saqlash, tashish hujjatlarini rasmiy- lashtirish, tashish xizmatlari hisob-kitoblarini bajarish, vagon- lar ogirligini oichash va boshqalar.
Poyezdlar harakatini aniq va xavfsiz tashkil qilish uchun va boshqa jarayonlami bajarish uchun har bir bekatda texnikaviy boshqaruv dalolatnomasi (TRA-TBD) mavjud boiib, u bekatning barcha texnik qurilmalaridan foydalanish tartibini, ulami bajarish ketma-ketligini va mazmunini belgilaydi. Poyezdlar harakatini boshqarish bilan bogiiq boigan xodimlar faoliyati temir yoilardan texnikaviy foydalanish qoidalari (TFQ-PTE), poyezd harakati va manevr ishlari bo‘yicha yo‘riqnomalarda ko‘rsatilgan.

4. 
   Oraliq bekatlarining texnik qurilmalari
   

Oraliq bekatlarda texnik, yoiovchi, yuk va tijorat ishlari bilan bogiiq boigan jarayonlami bajarish uchun tegishli qurilma va inshootlar boiishi kerak. Texnik jaryonlarni bajarish uchun quyi- dagilar mavjud: bosh, qabul-jo‘natish, tortish yoilari, zarurat- ga qarab korxona shoxobcha yoilarining ulanishi, ehtiyot va tutib qoluvchi berk yoilar, bekat navbatchisining, strelkachilaming xonasi, kirish va chiqish signallari, qo‘shni bekatlar va poyezd dispetcheri bilan aloqa vositalari.
Yoiovchilarga xizmat ko‘rsatish bilan bogiiq boigan ishlar- ni bajarish uchun bekatlarda yoiovchi binosi, platformalari va ulami o‘zaro bogiovchi ko‘prik yoki tonnel kabi o‘tish yoiaklari, bagaj omborxonalari, suv ta’minoti inshootlari va shu kabilar loyihalanadi.
Yuk ishlarini bajarish uchun bekatda umum foydalanishli yopiq omborxonalar, usti yopiq va ochiq platformalar, konteyner va to‘kma yuk maydonchalari, ortish-tushirish yoilari, yuk mexa- nizmlari va inshootlari loyihalanadi. Bularning barchasi, odatda, avtomobil yo‘llari bilan qulay bog‘lanadi.
Sanab o‘tilganlardan tashqari oraliq bekatlarida tegishli yori- tish tarmoqlari, ma’muriy texnik binolar, savdo xonalari va vok- zaloldi maydonchalarini loyihalash ham nazarda tutiladi.
Oraliq bekatlar orasidagi masofa 40—60 km ni tashkil etib, bu mahalliy sharoitlarga qarab ko‘proq yoki kamroq bo‘lishi mum­kin. 0‘zbekistonning ko‘pgina mavjud bekatlari orasidagi masofa 15—20 km dan oshmaydi. Yuk inshootlarini rekonstruksiya qilishda hamma foydalanadigan yuk hovlilarining ishini kam sonli bekat­larda bajarish maqsadga muvofiq.
Oraliq bekatlari temir yo‘l tarmoqlaridagi bekatlarning eng katta qismini tashkil etadi. Har bir oraliq bekatiga u xizmat ko‘rsatadigan ma’lum iqtisodiy rayon yondoshadi. Oraliq bekat­larda terma poyezdlardan vagonlar uziladi, jo‘natiladiganlari tirka- ladi, yuklar ortiladi va tushiriladi. Har bir ortilgan vagon uchun bekatda tashish hujjatlari, ayrim yuklar uchun esa tegishli ser- tifikat rasmiylashtiriladi. Yuk ishlarini bajarish uchun ish hajmi va xarakteriga mos bo‘lgan yuk qurilmalari mavjud bo‘ladi.

5. 
   Oraliq bekatlarning chizmalari
   

Bekat va tugunlami loyihalash bo‘yicha yo‘riqnomalarda tavsiya etilgan oraliq bekatlarining asosiy chizmalari bir yo‘llik liniyalar uchun 5.4, 5.5, 5.6- rasmlarda va ikki yo‘llik liniyalar uchun 5.7- rasmda keltirilgan. 5.8. rasmda bir yo‘llik liniyalarda ikkinchi bosh yo‘l qurilishi munosabati bilan yuqorida keltirilgan (5.4, 5.5, 5.6- rasmlar) oraliq bekatlarini qayta qurish imkoniyatlari ko‘rsatilgan.
Bo'ylama turdagi bir yo‘llik oraliq bekatlarini asosan 4 xil chizma (5.4- rasm) ko‘rinishida loyihalash mumkin. 1 a chiz- maning I variantida, I va Il chizmalarda qabul-jo‘natish yo‘llari bosh yo‘lning ikki tomonidan joylashgan va 1 a chizmaning ik­kinchi variantida bosh yoining bir tomonida joylashgan. Barcha chizmalarda yoiovchi poyezdlarini qabul qilish-jo‘natish yo‘llari hamda terma poyezdlar bilan manevr ishlarini bajarish uchun qabul-jo‘natish yollari guruhi yo‘lovchi binosining qarama-qarshi tomonida joylashgan. I va II darajali yoilarda joylashgan bo‘ylama turdagi oraliq bekatlarni loyihalashda kelajakda qabul-jo‘natish

5.4- rasm. Bo‘ylama va yarim bo‘ylama turdagi oraliq bekatlarining chizmaiari.



yoiini ikkinchi bosh yoiga aylantirish imkoni (5.4, 5.5- rasm- lar) hisobga olinishi kerak.
Agar ikkinchi bosh yoini qurish I chizmaga tadbiq qilinsa, u holda ikkinchi bosh yoini bekat hududida, yoiovchi binosi tomonida 3- yoi o‘rnida qurish kerak boiadi. Barcha chizmalarda bosh yoiga aylantirilgan qabul-jo‘natish yoilari o‘mida yangi- dan qabul-jo‘natish yoilari loyihalanishi kerak boiadi. Ayrim holatlarda yangi loyihalanayotgan qabul-jo‘natish yoiining to- monligi o‘zgarib, mavjud bekat chizmasi o‘rnida boshqa, yangi turdagi bekat chizmasi shakllanishi mumkin.
Bo‘ylama turdagi bekat uchun zaruriy maydon uzunligi L^b_may kelajakda ikkinchi bosh yoini qurishni hisobga olganda: