0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsuis ta’lim vazirligi g‘. Hojiahmedov, I. Yaxyayeva, M. Umarova, A. Usmonov sifat menejmenti

Ishbay ish haqi. Ishbay to‘lovi XX asming birinchi yarmida mehnat unumdorligini oshirish vositasi sifatida mashhur bo'lgan va hozirda rivojlanayotgan davlatlarda keng qo'llanilmoqda. Bu tizim sarflangan kuch va vaqtdan hamda ishni bajarish uchun zarur mahoratdan kelib chiqib, ishlab chiqarilgan mahsulotlar qo‘shimcha qiymatining bir qismini ishchiga to'lashga unkon beradi. Lekin sifat masalasi bu tizimning e’tiboridan chetda qolgan, u shuning uchun o‘tmishda qolib ketdi.

Ishchilar va xizmatchilaraing aksiyalarni sotib olishi borgan sari ortib bormoqda, chunki bu xodimlarning korxona faoliyatini yaxshilashga e’tibor qaratishi va foydani taqsimlashda qatnashishiga sharoit yaratadi. Mukofotlashning bunday tizimi mulkiy munosabatlarda qatnashishni ta’minlaydi, egalar va yollanma ishchilar o‘rtasidagi qarama-qarshilikni bartaraf qiladi. Rivojlangan davlatlarda xodimlar ayni vaqtda kompaniyalaming egalariga aylanganda, bunday kompaniya boshqalarga nisbatan 2—4 barobar tez rivojlanadi.

Dasturlardan ko'zlangan maqsad barcha ishchilami kapitalizm tizimiga jalb qilish hisoblanadi. Ko'plab dasturlar ishlab chiqilgan. Zamonamizning eng mashhur dasturlardan biri Xizmatchilar aksiyadorlik mulkining Amerika milliy dasturi (ISOP) hisoblanadi.

Qo‘shimcha pul toMovlari va foydani taqsimlash dasturlari

Hozirgi vaqtda AQSH va Yaponiyaning ko'plab korxonalariga qo'shimcha pul toMovlari o'tkazish nazarda tutilgan dasturlar tatbiq qilingan. Yaponiyadagi ko‘p korxonalaming xodimlariga yiliga ikki marta: kuzgi ta’tillardan oldin va dekabming birinchi yarmida qo'shimcha to'lovlar to'lanadi.

Bunday to'lovlar ishni yaxshilashda yuqori samara berayotganini tadqiqotlar ko'rsatmoqda. Hozirda xodimlar bilan foydani taqsimlashga asoslangan korxonalar faoliyatining samara berishiga shubha qolmagan. Korxona muvaffaqiyatli ishlayotganda qo'shimcha to‘lov navbatdagi kalendar muddatda ish haqi miqdoriga yetishi mumkin. Qoniqarsiz natijalarda xodimlarga qo'shimcha to‘lov berilmaydi. Foydani taqsimlash tizimi amal qilinayotgan korxonalarda ishchilar o‘z vazifalariga ijodiy yondashadilar.

Ular «foyda», «sotuv hajmi», «raqobatbardoshlik», «ishlab chiqarish xarajatlari» singari atamalarga tayanadilar, chunki ular o‘zlarining turmush tarzini korxonaning farovonligi bilan bogMaydilar.

Skenlon dasturi, Raker dasturi, foydani taqsimlash orqali mehnat unumdorligini oshirish dasturi Amerika dasturlariga misol bo‘la oladi.