r
jumladan, ОЧгог, Sabron, Yassi (Turkiston) va boshqa shaharlarni
ishg‘ol qiladi, Shayboniyxon qo‘shinlari 1499-yildan Movarounnahrni
istilo qilishga kirishdi. U Qarshi va Shahrisabzga bosib boradi, katta
o‘lja bilan Dashti qipchoqqa qaytadi. Oradan ko‘p o‘tmay Shayboniyxon
katta kuch bilan Samarqandni qamalga oldi. Shu asnoda Dabusiya
qal’asi yaqinida u samarqandliklarga yordamga kelayotgan Buxoro
hokimi Muhammad Boqi Tarxon qo‘shinlarini
tor-mor qilib, avval
Buxoroni, so‘ngra Qorako‘lni egallaydi.
Shayboniyxon Buxoroga o‘z dorug'asi (hokim)ni tayin etib, uni
o‘zining bosh qarorgohiga aylantiradi. Buxoro va Qorako‘lda
Shayboniyxonga qarshi ko'tarilgan qo‘zg‘olon shafqatsiz bostiriladi.
Shayboniyxon yana Samarqand ustiga yurish qilib shahami to‘qqiz oy
qamalda tutadi.
Bu vaqtda Samarqandda Abu Saidning nabirasi Sulton Ali Mirzo
hukmdorlik qilardi. Og‘ir iqtisodiy tanglik va taxt uchun kurashlardan
bezor bo‘lgan mehnatkash omma shahar zodagonlarining ma’lum qismi
Temuriylar hukmdorligini tiklash tarafdori edi. Ular Farg‘ona hukmdori
Boburga maktub yo‘llab, Samarqandni ishg‘ol qilishga da’vat etadilar.
Bobur qo‘shinlari bilan Samarqandga yetib kelgach, unga peshvoz
chiqilib, shahar darvozalari ochib beriladi. Shayboniyxonning shahar
himoyasi uchun qoldirgan 600 nafar askari qirib tashlanadi.
Shayboniyxon katta kuch bilan yana Samarqandga yurish boshlaydi.
1501-yil aprelda Zarafshon bo‘yidagi Saripul qishlog‘i
yaqinida
bo‘lgan jangda Bobur qo‘shinlari yengiladi. Bobur Samarqandga
chekinadi. Shahar yana qamalga olinib, u to‘rt oy davom etadi. Qamalda
qolgan shahar aholisining ochlikdan tinkasi quriydi. Noilojlikdan Bobur
1501-yilning ikkinchi yarmida Samarqandni tark etib, Toshkentga
tog'asi Mahmudxon huzuriga yo‘l oladi. Shayboniyxon Samarqandni
ikkinchi marotaba jangsiz egallab, mudofaachilarning aksariyatini
qilichdan o‘tkazadi.
1503-yilda Shayboniyxon
Sirdaryo tomon yurish qilib, Toshkent
xoni Mahmudxon, Bobur va Sulton Ahmadxonning birlashgan kuchlarini
tor-mor keltiradi. Toshkent va Shohruxiya shaharlari zabt etiladi. 1504-
yilda Farg‘ona ishg‘ol qilinadi. Shayboniyxon Samarqandni o‘z
davlatining poytaxti qilib, Buxoroga inisi Mahmud Sultonni hokim etib
tayinlaydi. Toshkent xonligi va Sirdaryo bo‘yidagi shaharlarni amakilari
Ko‘chkunchixon bilan Suyunchxo‘jaxonga topshiradi.
Movarounnahrda
siyosiy
mavqeini
mustahkamlab
olgach,
Shayboniyxon 1504-yilda avval Hisor hukmdori Xusravshohni yengib
86
Qunduzni bo‘ysundiradi. So‘ngra Xorazmga yurish qiladi, o‘n oy davom
etgan qamaldan keyin 1505-yilning avgust oyida Urganch taslim
boMadi. Natijada butun Xorazm yerlari Shayboniyxon tasarrufiga o‘tadi.
1507- yil may oyida Shayboniyxon Hirotga yo‘1 oladi.
Jangda
Hirot qo‘shinlari tor-mor etiladi. Shayboniyxon shaharga 100 ming
tanga, zodagon va suyurg‘ol egalariga alohida yana 20 ming tanga tovon
soladi. Temuriylarning mol-mulklari musodara qilinib, shahar aholisi
ikki kun talanadi. Temuriylar davlati sakkiz yil mobaynida butunlay
istilo qilinib, uning xarobalarida Shayboniyxon saltanati tashkil topadi.
Bu saltanatga Kaspiy dengizidan Yettisuvgacha, Dashti Qipchoqdan
Xurosonning janubiy chegaralarigacha bo‘lgan yerlar kirdi. Temuriylar
davlatiriing barham topishiga yuqori tabaqa vakillarining ma’lum qismi
mamlakatda o‘z mavqelari hamda mol-mulklarini saqlab qolish
maqsadida
Shayboniylar bilan kelishib, sotqinlik yo‘liga o ‘tishlari ham
sabab bo‘ldi.
Movarounnahr va Xurosonda qozonilgan g‘alabadan so‘rig,
Shayboniyxon shimolda kuchayib borayotgan Qozoq xonligi, janubdd
Eron Safaviylari bilan to‘qnashadi.
1510-yilda Shayboniyxon Murg‘ob daryosining narigi tomonida
bo‘lgan katta jangda qizilboshlilar Shayboniyxon qo‘shinlarini
qurshovga olib, butunlay tor-mor qiladilar. Ushbu jangda Shayboniyxon
ham halok bo‘ladi. Shayboniylar zudlik bilan Toshkent hokimi
Suyunchxo'jaxonni sulola boshlig‘i qilib saylaydilar, lekin shayboniylar
o‘rtasida
nizolar to‘xtamagach,
xon
avlodining
yoshi
ulug‘i
Ko‘chkunchixonni yurtning yangi hukmdori
qilib ko‘taradilar.
Shayboniyxondan keyin shoh Ismoilga
qarshi kurashuvchi munosib
sarkarda topilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
