Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Кўп кавакли бетонлар жуда енгил, 90 %гача ғоваклардан таш­
кил топган, зичлиги (300 дан 1200 кг/м 3 гача) билан иссикдик 
ўтказувчанлик кўрсаткичлари (0,07 дан 0,25 Вт/(м • °С) гача) бош- 
к,а бетонларга нисбатан кичик бўлган ашёдир. Кўп кавакли бетон­
лар иссиқ-совуқни кам ўтказадиган ва конструктив хилларга бўли- 
нади. Кўп кавакли бетон майда, ўрта йирикликдаги ғовак ва юма- 
лоқ (ўлчами 1— 1,5 мм.гача) ҳаво кавакчаларидан ташкил топган. 
Бундай ғоваклар бетон тайёрлашда қуйидаги усуллар билан ҳосил 
қилинади:
Кимёвий усулда боғловчига махсус газ ҳосил қилувчи қўшилма- 
лар қўшилади, натижада, тайёрланган қоришмадаги боғловчи би­
лан қўшилма ўртасида ўзидан газ ажратувчи реакция бошланиб, бу- 
юмда ғоваклар ҳосил бўлади. Бундай ашёлар газбетон деб аталади.
Механик усулда боғловчи сув қоришмаси билан алоҳида тайёр­
ланган кўпикни тез суръатда аралаштирилади ва қотгандан кейин 
кўпикбетон деб аталувчи енгил тош ҳосил бўлади.
Қотириш усулига кўра кўп кавакли бетон буюмлар иккига бўли- 
нади: нормал босим ва ҳароратда ҳамда автоклавда қотирилган.
Кўпикбетон цемент-сув қоришмани махсус сўнмайдиган кўпик 
билан аралаштириб тайёрланади. Конструктив кўпик-бетон тайёр­
лашда портландцемент бўтқасига 1:1 ёки 1:3 нисбатда туйилган 
кварц қуми ёки сўнмаган оҳак (қум-тупроқ компоненти) қўшила- 
ди. Кўпик тайёрлаш учун канифол совуни билан ҳайвонот елими 
ёки туйилган етмакни (ўсимлик илдизидан тайёрланган совун) ара­
лаштирилади. Ҳосил бўлган кўпик цемент қоришмаси билан
341

---

қориштирилади. Кўпикдаги ҳаво пуфакчалари турғун ва сўнмайди- 
ган бўлса, қоришманинг қотиш жараёнида улар ўз шаклини ўзгар- 
тирмайди ва буюмда майда-майда кавакчалар ҳосил қилади. Энг 
яхши кўпик ҳосил қилувчиларга алюмосулфонафтен билан Г Қ (гид- 
ролизланган қон) препарата киради. Кўпик \осил қилувчи алю­
мосулфонафтен тайёрлаш учун унга керосин, гилтупроқ ва ўювчи 
натрий аралашмаси қўшилади. Туйилган етмак қўшилганда ундан 
тайёрланган кўпикнинг турғунлигини ошириш мақсадида эрувчан 
шиша қўшилади. 1 м3 кўпикбетон учун 0,5— 1 кг туйилган етмак 
сарфланади.
Кўпик махсус парракли машинада ҳамда марказдан қочма на- 
сосларда тайёрланади. Ўлчами 100х50><50 см.га тенг бўлган йирик 
блокларни арралаб иссиқпикни сақповчи кўпикбетон тахтачалар 
(1 0 0x 50x 5— 12 см.ли) олинади. Бундай тахтачаларнинг мустаҳкам- 
лиги катга бўлмаса ҳам (0,5 МПа), иссиқлик ўтказувчанлик коэф­
фициенти жуда қониқарлидир (А.=0,10—0,12 В т/(м -°С )).
Конструктив кўпикбетондан узунлиги 3 м.гача, эни 50 см, 
қалинлиги 10— 16 см.ли арматурали плиталар тайёрланади. Бундай 
плиталарга диаметри 3—5 мм бўлган симтўр арматуралар жойлана­
ди. Мустаҳкамлигини ошириш мақсадида бундай конструкциялар
8— 10 атм босим остида автоклавда буғлаб қотирилади. Конструк­
тив кўпикбетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 1— 5-МПа 
га, иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти эса 0,16—0,20 В т/ 
(м • °С) га тенг.
Зичлиги 1000— 1100 кг/м 3 бўлган кўпикбетоннинг сиқилишда- 
ги мустаҳкамлик чегараси 10— 15 МПа га тенг. Конструктив кўпик- 
бетоннинг бошқа бетонлардан афзаллиги шундаки, кўпикбетон уй- 
жой қурилишида ёпма плита сифатида ишлатилганда у ҳам конс­
трукция, ҳам иссиьушкни сақловчи ашё вазифасини ўтайди.