Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Ғовак тўлдиргичлар асосида тайёрланган енгил бетонлар. Тўлдир- 
гичлар сифатида вулқон туфи, пемза, кўпчитилган гил (керам­
зит), ёқилғи ва донали домна тошқоли ҳамда шулардан тайёр­
ланган қумлар ишлатилади. Бундай бетонларнинг зичлиги 1200— 
1800 кг/м 3 га тенг.
Йирик ғовакли (қумсиз) бетонлар таркибида сув, боғловчи ва 
йирик тўлдиргич (шағал ёки чақиқ тош) бўлади. Зичлиги 500— 
1800 кг/м 3.
Жуда енгил куп кавакли бетонлар таркибида, сув ва қум-тупроқ 
билан олдиндан аралаштирилган ғовак ҳосил қилувчи қўшилма- 
лар бўлади. Зичлиги 500 кг/м3 дан кам.
Енгил бетонларбоп тўлдиргичлар
Кўпчитилган гил — кўп кавакли, мустаҳкам, енгил ғовак тўлдир- 
гич. Кўпчитилган гил (керамзит) ни олишда хом ашё сифатида 
таркибида 6 — 12 % темир оксиди (1—3 % органик аралашмалар) 
бўлган осон эрувчан лой ишлатилади. Нам ёки ним қуруқ усулда 
тайёрланган лой 1100— 1300°С ҳароратда хумдонда 30—60 минут 
давомида куйдирилади. Куйдириш жараёнида лойдаги органик ара­
лашмалар куйиб, компонентлар ўртасида оксидланиш бошланади 
ва газ ажрала бошлайди Натижада, лой кўпчийди, унда ғоваклар 
ҳосил бўлади. Кўпчиган гил куйдирилгандан кейин майда-йирик- 
лигига кўра 5— 10 мм, 10—20 мм ва 20—40 мм. гача бўлган дона­
ларга ажратилади. Йириклиги 5 мм. дан кичик бўлган донали тўлдир- 
гич кўпчиган гил қуми деб аталиб, ҳозирги вақгда енгил йиғма 
бетон конструкцияларни тайёрлашда тўлдиргич сифатида жуда кенг 
қўлланилади.
Донали домна тошқоли кристалл тузилишга эга темирсозлик 
саноатининг чиқиндисидир. Темир олишда домна қозони юзасига 
кўтарилган эритмани тез суръатда совитиб йирик қум сингари ғовак 
доналардан ташкил топган (ўлчами 5 дан 10 мм. гача) тошқол 
олинади. Уни турли ўлчамдаги ғалвирлардан ўтказиб бетон учун 
яроқли тўлдиргичлар олинади. Бунда тошқол таркибида эркин ҳолда 
учрайдиган кальций ва магний оксидлари бўлмаслиги керак.