Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

12.11-расм.
Буғлаб қотирувчи автомат 
бўлма схемаси:
/ — камера; 
2—
буғ узатувчи кўп тешикли қувур;
3—
юқорига ўрнатилган кўп теш икли қувур; 
4—
ортиқ- 
ча буг кетадиган қувур; 
5—
конденсатор; 
6—
музлаткич; 
7— контактли термометр; 
8—
оддий термометр;
9—
сув затвори.
332

---

дан тайёрланган буюмлар эса қолиплангандан кейин зуддик билан 
буғлаб қотирилади.
Буғлаш хонасидаги ҳароратнинг кўтарилиши буюм ёки конст­
рукциянинг шаклига ва қоришманинг ёйилувчанлик кўрсаткичига 
боғлиқ. Йирик ўлчамли конструкциялар, юпқа тўсиқдеворбоп эле- 
ментлар, қаватлараро плиталар, фермалар ва бошқаларни буғлаш- 
да хона ҳарорати 25°С/соат, бундан ҳам йирик элементлар бўлса 
20°С /соат, бикр қоришмалардан тайёрланадиган буюмлар 30— 
35°С/соат тезликда кўтарилади. Буюмларни изометрик қиздириш- 
да энг қулай ҳарорат 75—95°С атрофида олинади. Ёйилувчан ёки 
кам ёйилувчан бетон қоришмалардан ишланган буюмлар 16— 18 
соат, бикр қоришмадан ишланган буюмлар 12— 14 соат буғланади.
Бетонни буғлаш хонасида совитиш учун ҳарорат соатига кўпи 
билан 35—40°С тезликда туширилади. Буғланган бетоннинг сиқи- 
лишдаги мустаҳкамлиги унинг маркасига нисбатан олганда 65—75 % 
ни ташкил этади.
Бетонни электр энергияси билан иситиб қотириш усулида нор­
мал частотали (50 Гц) уч фазали ўзгарувчан ток ишлатилади. Ўзгар- 
мас ток ишлатилса, бетондаги сув электролизланиб цементнинг 
қотишини тўхтатади. Бетонни иситиш учун қолипга жойлашган 
қоришмага пластинкали ёки узун юмалоқ электродлар ўрнатилиб, 
симлар воситасида 380 В кучланишли ток юборилади. Бетон қоришма 
80—90°С гача қиздирилади ва 12— 16 соат шу ҳароратда ушлаб ту- 
рилади. Бундан ташқари, кейинги пайтларда бетон қоришмани ол- 
диндан электр энергия билан иситиб, кейин қолиплаш амалда кенг 
қўлланилмокда.
Енгил бетонлар
Енгил тўлдиргичлар ҳисобига зичлиги билан иссиқлик ўтказув- 
чанлик кўрсаткичлари камайтирилган бетонлар енгил бегонлардир. 
Уларнинг зичлиги 1800 кг/м 1, иссиқлик ўтказувчанлик коэффици­
енти эса 0,35—0,6 Вт/(м • °С) дан ошмайди. Қурилиш техникаси ин­
шоотларнинг умумий оғирлигини камайтириш ишлатиладиган йиғма 
конструкцияларнинг зичлигига боғлиқэканлиги маълум. Бетон зич- 
лигининг камайиши деворбоп конструкциялар қалинлигини ка- 
майтиришга, ўзаро бириктирилган йиғма конструкциялардан йи­
рик уй қисмлари тайёрлашга имкон беради.
Енгил бетонлар серғоваклиги, оғирлиги ва иссикушк ўтказув- 
чанлигининг кичиклиги билан оддий оғир бетонлардан фарқ қила-
333

---

ди. Оддий ғишт деворлар ўрнига енгил бетондан тайёрланган блок 
ва йирик панеллар ўрнатиш натижасида, унинг умумий оғирлиги 
ҳамда монтаж ишларига сарфланадиган харажат анчагина камаяди, 
меҳнат унумдорлиги эса ғишт теришга нисбатан 60—70 % ортади. 
Ҳозир қурилишларда қуйидаги енгил бетонлар ишлатилади: