Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

12.9-расм.
Титратиб штамплаш усули 
билан буюм тайёрлаш:
/ — штамп; 
2—
вибратор; 
3—
штампни қисиб тура- 
диган қурилма; 
4
— ташқи қолип; 5— бетон 
қоришма.
330

---

лаш жараенида қоришма солинган қолип титратилади ва натижада 
штамп буюм шаклини ҳосил қилади.
Темир-бетон қувурлар, устунлар ва узун буюмларни кўпинча 
марказдан қочирма кучга асосланиб ишлайдиган центрифуга қолип- 
ларда тайёрланади (12.10-расм). Бу усулга кўра бетон қоришма те­
мир қувур қолипга солингандан кейин, уни минутига 600—800 
марта айлантирилади. Марказдан қочирма куч таъсирида бетон 
қоришма темир қувурнинг ички сиртига ёйилиб зич ҳолатда бир 
текис қалинликда жойлашади ва керакли буюм ҳосил қилади.
1
5
2
12.10-расм.
Марказдан қочирма усули билан бетон конструкцияларни тайёрлаш:
/ — қолип; 
2—
қолипни айлантирувчи ролик: 
3
— айланиш тезлигини кузатувчи;
4—
электр мотор: J— қоришма.
Яхлит ва йиғма темир-бетон конструкцияларни қотириш
Бетон конструкциянинг нотекис куриши натижасида майда 
дарзлар, уваланиш сингари нуқсонлар \осил бўлиши мумкин. Бе­
тон ва темир-бетон конструкцияларда, айниқса, юпқа армоцемент 
буюмларда дарзларнинг олдини олиш учун биринчи кундан бош­
лаб конструкция юзасида нам шароит яратиш керак. Бунинг учун 
15 кун давомида кунига 5 марта сув сепилади ёки бетон юзасини 
нам сакуювчи бирор ашё билан ёпиб қўйилади.
Узбекистан шароитида бетон конструкцияларни намлаб туриш 
жуда зарур. Акс ҳолда, бетон юзаси тезда куриб, цементнинг тўла 
қотишига нам етишмай, дарзлар ҳосил бўлади. Бу эса конструкци­
янинг умумий мустаҳкамлигига путур етказади. Ҳарорат 0°С дан 
паст бўлганда бетоннинг қотиши жуда секинлашади, аммо муҳит 
исиши билан қотиш жараёни қайтадан тезлашади. Бетонни тез қоти- 
риш мақсадида кальций хлор (СаС12), хлорли кислота (НС1) каби 
қўшилмалар ҳам ишлатилади. Булардан ташқари бетонни электр 
токи ва инфрақизил нурлар билан иситиб қотириш усуллари ҳам 
амалда ишлатилади.
331

---

Катга юзали яхлит бетон конструкциялардаги (йўл курилиш­
да ги бетон ва бошқ.) қотиш учун зарур бўлган сувни буғланишдан 
сақлашда, уларнинг юзаси битумли сув (эмульсия), «этинол» локи 
билан бўялади ёки пластмасса плёнкалари ёрдамида беркитилади. 
Йиғма темир-бетон конструкцияларни ташиш ёки монтаж қилиш 
учун унинг мустаҳкамлиги лойиҳада белгиланганининг 70 %идан 
кам бўлмаслиги керак. Оддий шароитда бетон конструкция бундай 
мустаҳкамликка 7 кундан кейингина эга бўлади. Бу эса жуда кўп 
микдордаги қолипларни талаб этади. Бундан ташқари, иш унуми- 
ни жуда пасайтиради. Шу сабабли, бетон ва темир-бетон конст­
рукцияларни тайёрлаш технологиясида мавжуд технологияни та- 
комиллаштириш ва янги, тез қотириш усулларини ишлаб чиқа- 
риш асосий вазифа бўлиб қолди. Бу борада профессор С.А.Миронов 
ва унинг шогирдларининг бетонни буғлаш усули билан қотириш 
устида олиб борган ишлари катга аҳамиятга эга. Бетон қисмлари ва 
конструкцияларни юқори ҳароратда буғлаб қотириш усули амалда 
жуда кенг тарқалган.
Оддий босим остида 
буғлаш учун узлуксиз ва 
даврий ишлайдиган бўлма- 
лардан фойдаланилади 
(12.11-расм). Қолипланган 
буюм қолипи билан бирга 
буғлаш бўлмасига жойлана­
ди ва қопқоқ ёпилади. 
Бўлманинг ишлаш даври 
ҳароратни ошириш, изо- 
термик ва совитиш бос- 
қичларидан иборат. Бетон 
қоришма қолиплангандан 
кейин, буғлашдан аввал 
очиқ ҳавода (агар ҳарорат 
0°С дан юқори бўлса) бир­
оз (портландцементли од­
дий бетон қоришмадан 
тайёрланаётган буюм одат­
да 3—4 соат, агар қориш- 
ма бикр бўлса 2—3 соат) 
ушлаб турилади. Тошқолли 
ёки пуццолан портланд­
цементли бетон қоришма-