“ пул ва банклар

ДЕФ = Г - Т = АМВ + АВ. 
Амалиётда давлат бужет чекловларини тушуниш учун 100 
млн.долларга ҳукумат суперкомпьютерлар сотиб олгнда кўриб чиқсак. 
Агар у аҳолини cомпьютер шу нархга арзишини исботласа, солиқларини 
100 млн.долларга ошириш мумкин, бунда бужет дифисити 0 га тенг 
бўлади. Бу ҳолатда пул эмиссия қилиш ҳам облигация чиқаришга ҳам 
эхтиёж туғилмайди, чунки бужет баланс жолатида бўлади. Агар солиқ 
тўловчилар компьютерни қиммат деб ҳисоблаб, солиқ тўлашдан бош 
тортишса, унда давлат бужети чекловларига кўра, давлат 
облигациялари ёки пул эмиссия қилиш орқали 100 млн.долларни сотиб 
олишга тўланади. Бу ҳолатда бужет чекловлари амалга оширилади; 
100 млн.доллар бужет дифисити аҳоли қўлидаги аҳоли қўлидаги давлат 
облигацияларининг (АВ =100 млн.доллар) ёки монетарй базани (АМВ 
= 100 млн.доллар) ўсиши ҳисобига қопланади.
Бужет чекловлари бўйича хулоса қилсак, давлат бужетини 
дифиситини облигациялар чиқариш орқали қопланса, пул базасига 
таъсир қилмайди, пул массасини оширади
91
.
в) Халқ хўжалигига ортиқча кредитлар бериш натижасида
муомалада кредит билан боғлик муомала воситалари юзага келади. 
Булар товар ва хизматларга бўлган талабни оширилишига олиб
келади. 
91
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson 
Education Limited. 2013. 622 page. 

---

г) Чет эл валютасининг мамлакатга кириб келиши ва унинг
миллий валютага алмашинуви натижасида, муомалада пул массаси
ортиб боради , миллий пулга нисбатан чет эл валютасининг қадри 
ошишига сабаб бўлади. 
Халқ хўжалигининг етакчи тармоқларини керагидан ортиқча
инвестиция ҳам оборотга қўшимча пул эквивалентларини чиқаришига
олиб келади. 
д) ҳар хил жараёнлар ва таркибий ўзгаришлар туфайли меҳнат
унумдорлигининг пасайиши натижасида махсулот ишлаб чиқаришга
кетган харажатлар ошади. Умуман халқ хўжалиги бўйича ишлаб
чиқариш ҳажми, бинобарин, товарлар бўйича таклиф қисқаради ва
товарлар баҳоси ошади. Корхоналарнинг фойда ҳажми қисқаради. 
э) ҳар хил янги хизмат турлари пайд о бўлади ишлаб чикаришга 
нисбатан кам меҳнат унумдорлигида юқори иш ҳақи олишга
имконият туғилади. Натижада товар ва хизматларга бўлган баҳо
ошиб боради.
ф) аҳолини ижтимоий жиҳатдан ҳимоялаш мақсадида иш
ҳақининг ошиши, товарлар баҳосининг ошишига олиб келади ва яна
иш ҳақи ошади. ва ҳ.к. бу занжир узлуксиз давом этиш мумкин.
Харажатлар инфляциясида хом-ашё ва энергетик ресурсларга бўлган
харажатларнинг ўсиши туфайли ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар 12 ва 
бажариладиган ишларнинг нарх-навосини ўсиши натижасида юзага чиқади.
Хомашё ва энергетик ресурсларга бўлган дунё нархларини кўтарилиши 
ҳамда хорижий валютага нисбатан миллий валюта курсини пасайиши 
харажатлар инфляциясининг юзага чиқишини асосий сабаблари 
ҳисобланади. Харажатлар инфляциясида маълум бир маҳсулотнинг нарх-
навосини ўсиши автомат равишда бошқа маҳсулотлар нархнавони ўсишига 
олиб келади. Масалан, нефтьъ маҳсулотларига бўлган баҳосиниг ўсиши 
натижасида унга бевосита боғлиқ маҳсулотлар, бажариладиган ишлар ва 
кўрсатиладиган хизматлар нарх-навоси ўсиб кетади. Харажатлар инфляцияси 
таклиф инфляциясига ўхшаш, лекин бу инфляцияда баъзи харажатларнинг 
ўсиши аниқ олинган мамлакат иқтисодиётига бевосита боғлиқ бўлмаган 
ҳолатларда юзага чиқиши мумкин.