“ пул ва банклар

1-расм. Пул массасининг доимий ўсишининг таъсири.
Пул массасининг доимий ўсиши ялпи эгри талабни АДХ ўнгдан АД3 ва 
АДе ўнг тарафга қараб сурилади, айни вақтда пул массасининг доимий 
ўсиши эгри ялпи таклифни Л5 ҳолатдан АС2, АС3 ва АСр чапга 
нуқталарга сурилади. Натижада нархлар даражаси Р, дан Р2, Р3 ва Р4 
гача ортишига олиб келади. 
Монетаристлар нуқтаи назаридан, ялпи эгри таклиф дарҳол АС2 
ҳолатга сурилиши мумкин, чунки корхона фирмалар пул массасининг 
ўсишини кутишади ва бу кутилаётган инфляция даражасини ошишига олиб 
келади. Бу ҳолатда 2 нуқтага ҳаракатланиш тез бўлади ва эмиссия табиий 
даражадан юқори бўлади.
Монетаристлар тарафдорлари инфляцияни пул таклифини 
ўсишидан бошқа омиллар ҳам келтириб чиқариши мумкинми деб 
ўйлашадими? Ёъқ. Монетаристларнинг нуқтаи назаридан ялпи эгри 
талабни ҳаракатининг ягона манбаси пул таклифидир. Монетаристлар 
тарафдорлари юқори даражадаги инфляция даражаси пул массасининг 
жадал тез ўсиши билан юзага келади дейишади.
88
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013. 
620 page. 

---

Кейнс назариясига кўра, пул массасининг доимий ўсиши ялпи эгри 
талаб ва ялпи эгри таклифга расмда кўрсатилганлиги сингари таъсир 
қилади. Ялпи эгри талаб ўнгга ҳаракатланса, ялпи эгри таклиф чапга 
ҳаракатланади. Хулоса олдингидек қолади, яъни пул таклифининг жадал 
ўсиши нарх даражаларини юқори тезликда ўсиши орқали инфляцияни 
юзага келтиради.
Кейнс моделига кўра, пул массасининг ўсишидан бошқа омиллар 
юқори даражадаги инфляцияни юзага келтириши мумкинми? Ёъқ. Бу 
ҳайратланарли 
кўрилиниши 
мумкин, 
чунки 
Кейнс 
тарафдорлари ялпи талаб ва ялпи таклифга фискал сиёсат 
ва шоклар таъсир қилиши қайд этишган эди. Нима учун
Кейнс назариясининг тарафдорлари инфлятсини монетар ҳолат 
дейишади, чунки пул массасининг юқори даражада ўсишидан 
бошқа ҳолатлар инфлятсина келтириб чиқармайди
89
. 
Инфлятисияга таъсир этувчи омилларни ички ва ташқи 
омилларга бўлиш мумкин. Инфляцияга таъсир қилувчи ички 
омилларга қуйидагилар киради: 
✓
Харб
ий харажатларнинг ошиши. Мамлакат бужети харажатларини 
ошириб, инфлация даражасининг ошишига олиб келади.
✓
Хадд
ан зиёд инвестисияларнинг киритилиши; 
✓
Бала
нслашмаган ойлик иш хақи ва нархларнинг ўсиши; 
✓
Эксп
ансион 
сиёсат. 
Кредит 
қўйилмаларининг 
арзонлашуви 
иқтисодиётга ортиқча пул массасининг чиқишига олиб келади.
✓
Ҳадд
ан зиёд эмиссия ёки пул айланиши тезлигининг ошиши.
Барча иқтисодчилар иқтисодий сиёсатнинг асосий мақсадларини: 
юқори даражадаги бандлик ва нархлар барқарорлигини бир хил 
тушунишади. Аммо, одатда уни амалга ошириш бўйича тавсияларни 
қарама қарши 
беришади. 
 
А к т и в
и қ т и с о д и й
с и ё с а т
т а р а ф д о р л а р и ў з - ў з и н и б о ш қ а р и ш м е х а н и з м и ж у д а
с е к и н и ш л а й д и ш у н и н г у ч у н ҳ у к у м а т м а қ б у л д а р а ж а д а
и ш с и з л и к
д а р а ж а с и н и
у ш л а б
т у р и ш
у ч у н
а к т и в
ф а о л и я т о л и б б о р и ш и л о з и м д е б ҳ и с о б л а ш а д и . Пассив 
иқтисодий сиёсат тарафдорлари эса, ишсиз даражасини тушириш 
бўйича ҳукумат актив фаолиятни амалга оширмаса иқтисодиёт 
мувафаққийтлироқ ривожланади дейди
90
.
Инфляция даражаларининг 
ошишига олиб келувчи ташқи омиллар мамлакат ички сиёсатига боғлиқ 
бўлмаган ҳолда ташқи сиёсат натижасида юзага келиши мумкин, уларга 
қуйидагилар киради: 
89
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson 
Education Limited. 2013. 621 page. 
90
Frederic S.Mishkin. The economics of money, banking and financial markets. Pearson Education Limited. 2013. 
630 page. 

---

✓
Тузи
лмавий инқирозлар; 
•
Ташқи савдодан тушумнинг камайиши 
•
Тўлов балансининг салбий қолдиққа эга эканлиги. 
Мамлакат ташқи савдо ҳамкор мамлакатлари ва жаҳон миқёсида юзага 
келган тузилмавий инқирозлар мамлакатнинг ички иқтисодий ҳолатига ҳам 
салбий таъсир қилади. Бундай ҳолат мамлакатнинг экспортини пасайиши, 
кутилган валута тушумига эга бўлмаслиги ҳамда ишлаб чиқариш жараёнига 
салбий таъсир қилиши орқали намоён бўлади.