“ пул ва банклар

—
Kreditga sotilgan 
tovarlar narxi 
summasi 
нархи суммаси 
Majburiyatlar
bo’yicha 
to’lovlar 
summasi 
+
Bir birini 
qoplaydigan
to’lovlar 
summasi. 
—
Pulning muomala va to’lov vositasi sifatida o’rtacha aylanish tezligi
. 

---

пропорсионал, яъни товарлар ва хизматлар бахосининг ошиши
муомалага кўп пул чиқаришни талаб қилади.
Бу омил пул миқдорига тескари таъсир кўрсатади. Одатда, пул
қанчалик тез айланса, муомала учун зарур бўлган пул миқдори
шунча кам талаб қилинади ва аксинча. Бу ҳолда муомалага чиқарилган
пул миқдори муомаладаги товарлар бахосидан ошиб кетиши, яъни
инфляция бўлишига ёки пул танқислигига олиб келиши мумкин.
Пулнинг сотиб олиш қобилияти шу пул бирлигига тўғри келувчи товар
ва хизматлар миқдори билан ифодаланади. Бинобарин, пулнинг сотиб
олиш қобилятини ифодаловчи кўрсаткич товарлар ва хизматлар
бахоси ҳисобланади. Агар товар ва хизматлар бахоси барқарор бўлса,
пулнинг сотиб олиш қобилияти ҳам барқарор бўлади. Агар пул
ўзгармаган шароитда товарлар бахоси ошадиган бўлса, бу ҳол пулнинг
сотиб олиш қобилияти тушганини кўрсатади ва аксинча, товар ва
хизматлар бахосининг тушишини пулнинг сотиб олиш қобилияти
ошганлигидан далолат беради. Инфляция юқори суръатли шароитда ҳар 
бир ишлаб чиқарувчи ресурсларни нархнинг ошиб кетишидан чўчиб, ўз
товари нархини юқори қилиб белгилайди. Керагидан ортиқча товар олиш
натижасида жамғарма ўз навбатида камаяди, кредит ресурсларининг 
камайиши, инвестициянинг ўсишига тўсқинлик қилади, у ўз навбатида 
товар ва хизматлар таклифининг қисқаришига олиб келади. 
Инфляцияни узоқ муддат учун изоҳлашда кўплаб иқтисодчилар билан 
Фридман пул массаси ва нархлар даражасидан фойдаланишган. Улар 
“Инфляция бу пулдан пайдо бўладиган ҳолатдир”. Агар телевидиниэ 
орқали ўтган ойдаги инфляция даражасини эълон қилинса, бу кўрсаткич 
инфляцияни 
ифодаламайди, 
балки 
нархлар 
даражаси 
қанчага 
ошганлигини кўрсатади деб тушунтиришади. Масалан, сиз охирги 
йилда инфляция даражаси 1%(йил учин 12%) бўлганлигини 
эшитсангиз, унда нархлар даражаси 1%га ўсганлигини 
билдиради. Балки бу бир марталик ва вақтинчалик хусусиятга 
эга бўлган ҳолатдир. Агарда инфляция даражаси узоқ муддат 
(охирги йилларда ойига 1%дан юқорибўлган ҳолат) давом этса, 
унда иқтисодчилар узоқ муддати инфляция ҳақида гариришади.
Милтон Фридманнинг қарашини қуйидагича тушуниш керак:”Нарх 
даражаларининг ўсиши узоқ муддат давом этсагина монетар ҳолат 
ҳисобланади”. Инфлациянинг моҳиятини англаган ҳолда, давом 
этаётган тез нархлар ўсишини кўплаб иқтисодчилар (монетаристлар, 
кейнслар ҳам) Фридман 
пул 
массасининг 
доимий 
ўсиши 
ҳолатидагина 
нарх 
даражаларининг ўсишини кузатиш мумкинлигини таъкидлашади.
Монетаристлар нуқтаи назаридан пул таклифининг доимий 
ўсиши оқибатларини 1-расм орқали таҳлил қилиб чиқсак. Тасаввур 
қилайлик, иқтисодиётдаги ҳолат бошланғич 1 нуқтада бўлса, 
ялпи талаб(АД) ва таклиф (АС)нинг кесишиш нуқтаси, табиий 
эмиссия Ф ва нархлар П даражада, агар пул массаси йил 
давомида барқарор ўсса, ялпи талаб ўнг тарафга АД таклиф 
томонга 
сурилади, 
қисқа 
муддатда 
иқтисодиётнинг 
барқарорлик 1´ ҳолатга сурилади, ялпи эмиссия К´(табиий 
даражага ошади. Аммо, ишсизлик даражасининг табиий 

---

даражадан пастга тушиши иш ҳақининг ошишига олиб келиб, 
эгри ялпи талаб чап тарафга сурилади. У АС2 ҳолатга эмиссия 
узоқ муддатли эгри ялпи таклифнинг табиий ҳолатини эгаллайди. 
Мувозанат нуқтаси 2 ҳолатга сурилади, нархлар даражаси Р1 дан Р2 
нуқтага сурилади.
Агар келгуси йилда пул массаси яна ўсса, ялпи талаб ўнг тарафга 
сурилиб, АД3 нуқтасини эгаллайди, эгри ялпи талаб эса, АСй ўринни 
эгаллайди. Иқтисодий мувозанат нуқтаси аввал 2Ъ ҳолатга кейин 
3нуқтага сурилади. Бу ҳолатда нархлар даражаси Р3 ҳолатга 
сурилади. Агар келгуси йилларда ҳам ўсиб борса, иқтисодиётдаги 
нархлар даражаси ошиб бораверади ва инфляцияни юзага 
келтиради.
88