Ðàõèìîâ Ìатназар

Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy tahlilni tarkibiy qismlari; Boshqaruv va moliyaviy tahlil

Iqtisodiy tahlilni o’zining turli tasnifiy belgilariga muvofiq tarkiblanishi belgilangan. Jumladan; hisob tizimini tashkil etishdagi holat, o’rganiladigan ob’ektlarni farqlanishi uni boshqaruv va moliyaviy tahlilga tarkiblashni xarakterlaydi.

Boshqaruv tahlili va moliyaviy tahlil, ular orasida aniq chegara mavjudmi, ular qanday farqlanadi, aniq tasnifiy belgilari mavjudmi? Ushbu savollarga javob topish maqsadida qator olimlarning fikr muloxozalariga tayanishni lozim deb topdik.
Chet el adabiyotlarini kuzatish natijasida shuni tasniflash mumkinki, boshqaruv tahlili, alohida fan sifatida shakllanmagan. Uning birlik elementlari, xizmat funktsiyalari boshqaruv hisobi xizmatini ichida bajariladi. Moliyaviy tahlil esa alohida fan sifatida shakllangan.
Bu bir jihatdan to’g’ri ham hisoblanadi. Negaki boshqaruv tahlili va boshqaruv hisobi ma’lumotlarini sir saqlanishi ham, ularni alohida yuritishni talab etmaydi.
Boshqaruv tahlili bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq bo’lib, ishlab chiqarish resurslaridan samarali foydalanish yuzasidan ichki imkoniyatlarni aniqlashning aniq masallarini o’z ichiga oladi. Unda korxonaning ishlab chiqarish va tijorat faoliyati yuzasidan reja topshiriqlarining bajarilishi, ishlab chiqarish resurslaridan samarali foydalanishning holati, imkoniyatlar va ularni maqsadli boshqarishdagi muhim yo’nalishlar belgilanadi.
Boshqaruv va moliyaviy tahlil yuzasidan olimlar o’rtasida turlicha qarashlar mavjud. Masalan; M.Q.Pardaev tomonidan boshqaruv tahliliga quyidagicha ta’rif beriladi.
“Boshqaruv tahlili-korxona raxbariyati, egasi va mutaxasssislari tomonidan ichki imkoniyatlarni ishga solish va samaradorlikni oshirish maqsadida qilinadigan tahlildir”
“Moliyaviy tahlil-xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy natijalari va moliyaviy holatini o’rganishga bag’ishlangan tahlildir”²
Boshqaruv tahlili va uning ob’ektlari to’g’risidagi to’liq ma’lumotni 1.1.-chizmadan bilib olish mumkin.

² Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Sam.; Zarafshon,2001 y.,183-bet