Mavzu-1: Neftquvurlarning, tasnifi va ulardan foydalanishning rivojlanish tarixi va holati Reja

• Mavzu-1: Neftquvurlarning, tasnifi va ulardan foydalanishning rivojlanish tarixi va holati

• Reja:

• 1. Neftmahsulotlar to‘g‘risida ma’lumot.
• 2. Magistral neftprovodlarning asosiy obyektlari va qurilmalari.
• 3. Magistral neftprovodlar uchun quvurlar.
• 4. Truboprovod armaturasi.

• Kirish
• O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganligiga 20 yil to‘ldi. Bu davr ichida mamlakatimizda barcha sohalar bo‘yicha o‘zbek tilida ish yuritish joriy etilgan. Natijada boshqa sohlarda bo‘lgani kabi geologiya, neft va gaz yo‘nalishlari bo‘yicha ham ancha kitoblar, darsliklar, qo‘llanmalar, so‘zliklar, ko‘rsatmalar, ruscha-o‘zbekcha lo‘g‘atlar chop etildi.

• Mualliflar tomonidan ilk marta o‘zbek tilida tayyorlangan “Neft va gaz ishi bo‘yicha metodik ma’lumotnoma”si ko‘pchilik neft va gaz sohasi mutaxassislari kutayotgan navbatdagi manbadir. U, “O‘zbekneftgaz” milliy xolding kompaniyasining buyurtmasiga asosan tayyorlangan (№ 39-NS/2008-2009 xo‘jalik shartnomasi). Bu “Neft va gaz ishi bo‘yicha metodik ma’lumotnoma” neft va gaz ishi sohalariga oid barcha yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi.

• 1.Neftmahsulotlar to‘g‘risida ma’lumot
• Neftmahsulotprovod (NMP) deb – neftmahsulotlarini haydashga mo‘ljallangan truboprovodlarga aytiladi. Hozirgi zamon neftmahsulotprovodlari tarmoqlangan murakkab sistemani tashkil qiladi. (1-rasm). Ular magistral qismlarning yer tagi va taqsimlash truboprovodlaridan, oddiy va murakkab tarmoqlardan (otvod), bosh va oraliq haydash stansiyalaridan (PS) quyish va so‘nggi ohirgi punktlardan iborat. Ular ma’lum bir vazifalarni bajaradi. Odatda, haydash stansiyalariga asosiy narsalar o‘rnatiladi. Eng ko‘p tarqalgan nasos turlariga quyidagi nasoslar kiradi: NM370-460, NM500-300, NM1250-260 va b

• 1-rasm. Tarmoqlanagan neftmahsulotprovodlarining sxemasi:
• 1-bosh haydash stansiyasi; 2-neftbaza; 3- oraliq haydash stansiyasi; 4- temir yo‘l quyish punkti; 5- avtoquyish punkiti; 6- ohirgi punkt; 7- keltiruvchi truboprovod; 8- taqsimlash truboprovodlari; 9- murakkab tarmoq; 10-bir trubali tarmoq; 11- ikki trubalim tarmoq; 12- magistral qism.

• 2.Magistral neftprovodlarning asosiy obyektlari va qurilmalari
• Magistral neftprovodlar quyidagi kompleks qurilmalardan tashkil topgan (2-rasm):
• keltiruvchi truboprovodlar;
• bosh va oraliq neft haydash stansiyalari (NPS);
• ohirgi punkt;
• ko‘p liniyali qurilmalar;
• Keltiruvchi truboprovodlar – neft manbalarini magistral neftprovodlarning bosh qurilmalari bilan bog‘laydi.
• Neftni haydash stansiyasi (NPS) – neftni konlardan qabul qilish, ularni soatlarga ajratish, neftlarni miqdorini hisoblash va ularni rezervuarlardan truboprovodlar bo‘yicha haydashga mo‘ljallangan.

• 2-rasm. Magistral neftprovodorod qurilmalarining tarkibi:
• 1- keltiruvchi truboprovod; 2- bosh neft haydash stansiyasi; 3-oraliq neftni haydash stansiyasi; 4-ohirgi punkt; 5- liniyali qism; 6- liniyali Lukidon; 7- dyuker; 8- yer osti o‘tish joyi; 9- avtoyo‘l tagi o‘tish joyi; 10- temir yo‘l tagi o‘tish joyi; 11- katod himoyalash stansiyasi; 12- drenaj stansiyasi; 13- obxodchi xissasi; 14- aloqa yo‘li; 15- vertolyot maydoni.

• Bosh neftni haydash stansiyasining (NPS) texnologik sxemasi 3-rasmda keltirilgan. Bosh neftni haydash stansiyasi neft koni yaqinida joylashtiriladi.
• Oraliq neftni haydash stansiyasi (NPS) – keyinchalik neft haydashni ta’minlash uchun ishqalanish kuchini bartaraf etishga sarflangan quvvatni tiklashga xizmat qiladi. Odatda, oraliq neftni haydash stansiyasi truboprovod trassasi bo‘yicha har 50-200 km ga joylashtiriladi. Oraliq neftni haydash stansiyasining texnologik sxemasi 4-rasmda berilgan.
• Undan tashqari bosh va oraliq neftni haydash stansiyasining texnologik qurilmasida quyidagilar bo‘ladi: mexanik ustaxona, pasaytiruvchi elektr podstansiya, pech, suv bilan ta’minlash obyekti, xo‘jalik va ma’muriy binolar va b.

• 3.Magistral neftprovodlar uchun quvurlar.
• Magistral neftprovodlar (shuningdek, neftmahsulotprovodlar, gazoprovodlar) uchun quvurlar asosan po‘latdan tayyorlanadi. Chunki, u, qattiq, yaxshi payvandlanadigan, iqtisodiy jihatdan tejamli va ishonchli material hisoblanadi. Magistral neftprovodlar uchun quvurlar tayyorlash usuliga qarab xillarga bo‘linadi: choksiz, payvandli (ko‘ndalang chokli), payvandli (spiral chokli).
• Choksiz quvurlar–diametri 529 mm gacha bo‘lgan quvurlar uchun, payvandlisi esa diametri 219 mm gacha bo‘lgan qvurlar uchun qo‘llaniladi.

• Odatda, tashqi diametri va quvur devorining qalinligi standartlashtirilgan. Neftprovod quvurlarini tayyorlash va foydalanishda iqlimiy sharoitlarning har xilligiga qarab ikki guruhga ajratiladi: odatdagi va shimolga mo‘ljallangan quvurlar.
• Magistral truboprovodlar uchun quvurlar uglerodli va pastlegirlangan po‘latlardan tayyorlanadi. Quvurlarning tashqi diametri va devor qalinligi standartlashtirilgan.

• 4.Truboprovod armaturasi
• Truboprovod armaturasi–truboprovod bo‘yicha tashiladigan neft oqimini boshqarish uchun mo‘ljallangan. Armatura ishlash prinsipiga qarab uch sinfga bo‘linadi: zulfin (zapor)li, regulirovka qiluvchi va saqlovchi (predoxranitelniy).
• Zulfinli armatura – truboprovod kesimini to‘liq yopishga, regulirovka qiluvchi esa (bosim regulyatori) bosim o‘zgarishini va haydaladigan suyuqlik sarfini tartibga solishga, saqlovchi – bosim oshganda truboprovod va asbob-uskunalarni himoyalashga xizmat qiladi