Ðàõèìîâ Ìатназар

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTIUTITI
Raximov Matnazar Yusupovich


MOLIYAVIY TAHLIL-2
o’quv qo’llanma

Toshkent-2003

Raximov M.Yu. Moliyaviy tahlil-2 (o’quv qo’llanma) T.:TMI. 2003 y. 166 b.

Annotatsiya

Ushbu o’quv qo’llanmada firma va kompaniyalar moliyaviy holatini baholash, tahlil etishning mazmuni to’liq ochib berilgan. Unda, firma va kompaniyalarni moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida tahlil etishni muhim masalalari o’s aksini topgan. Uni o’rganish asosida talabalar mustaqil, alohida firma va kompaniyalarni moliyaviy ahvolini tahlil etishni nazariy va amaliy asoslari bo’yicha bilimga va malakaga ega bo’ladilar.

O’quv qo’llanma iqtisodiy yo’nalishdagi barcha Oliy o’quv yurtlari magistratura talabalari shuningdek, aspirantlar va ilmiy tadqiqotchilar, qiziquvchilarning keng ommasi uchun mo’ljallangan.

O’quv qo’llanma TMI «Moliyaviy tahlil» kafedrasining “ ” 2003 yil,

son majlis bayonnomasi bilan nashr qilishga tavsiya etilgan
«Moliyaviy tahlil»
kafedrasi mudiri: Ibragimov A.T.

O’quv qo’llanma Toshkent Moliya instituti qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-

uslubiy Kengashining “ ” qilingan va nashrga tavsiya etilgan.
2003 yil son majlis bayoni majlisida muhokama

Rektorning o’quv va metodik

ishlar bo’yicha muovini: A.Vahobov


Tuzuvchilar: i.f.n., dotsent M.Yu. Raximov
Taqrizchilar: i.f.n.,dotsent Sh. Sh. Shoyaqubov dotsent A.A.Abduganiev

Kirish

Respublikamiz iqtisodiyotidagi tub o’zgarishlarni albatta xukumatimiz tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy isloxotlarning natijasi deyish mumkin. Bu o’zgarishlarni nafaqat iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sohada balki xayotimizning barcha jabhalarida ko’rish mumkin. Ana shu qatorda biz, iqtisodiy isloxotlarga va ular ta’siridagi o’zgarishlarga alohida ahamiyat qaratishni lozim topdik. Uning Davlatimizning bozor iqtisodiyotiga o’tishdagi tamoyillardan biri sifatida qaralishi ham bejiz emas.

Bugungi kunda, korxona va tashkilotlarga berilgan imkoniyatlar, ularning o’z maqsadlariga erishishdagi har qanday suniy to’siqlarni bartaraf etilishi, erkinlik va mustaqillikni qaror topishi, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini yo’lga qo’yish va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Korxona va tashkilotlar xo’jalik faoliyatini tashkil etish va boshqarishda muhim dastak hisoblangan iqtisodiy tahlilning roli ham oshib bormoqda. Buni nimalarda ko’rish mumkin? Bugungi iqtisodiyot, rejali iqtisodiyot davridan farqli ravishda tahlilchilar oldiga bir qadar murakkab vazifalarni qo’ymoqda. Ta’minot jarayonidan tortib korxona moliyaviy holatiga qadar bo’lgan kompleks jarayon qat’iy rejalashtirilgan bir sharoitda tahlilni mazmunini faqat uning o’zgarishlarini va o’zgarish sabablarini o’rganishdangina iborat deyish mumkin.
Uning bugungi mazmunini esa quyidagicha izohlash mumkin. Iqtisodiy tahlil korxona xo’jalik moliya faoliyatidagi (ro’y bergan, ro’y berayotgan va ro’y beradigan) barcha jarayonlarni, ularning samaradorligi va natijaviyligini ichki va tashki omillar ta’sirida axbarotlarda ifodalangan ko’rsatkichlar tizimidan foydalangan holda davriy o’rganish tashkil etadi. Ya’ni bunda, rejaga nisbatan o’zgarishlar va o’zgarish sabablarini o’rganish tahlilni vazifalar qatorida bir bo’g’inni tashkil etadi halos. Iqtisodiy jarayon boshlangunga qadar, ya’ni korxona o’z faoliyatini boshlashdan oldingi (bozorni o’rganish, marketing tadqiqortlarini olib borishi, raqbatchi va xamkorlar, ishni tashkil etish joyi, o’rnini belgilash kabi) masalalar ham tahlil ob’ekti hisoblanadi.
Iqtisodiy tahlilning ob’ekti va uning ko’lami, sub’ektlari va ularning manfaatlari, mazmuni va vazifalari o’zgardi, uslubiy asosi takomillashdi, tashkiliy asosiy qayta qurildi, nazariy asosi boyitildi, xuquqiy asosi qurilmoqda. Bu o’zgarishlar albatta uni yangi asosda tuzish zaruriyatini yuzaga chiqarmoqda.
Iqtisodiy tahlilni boshqaruvning muxim dastagi sifatidagi roli tobora oshib bormoqda.
Boshqaruvning barcha bo’g’inlarida uning axbarot manbalariga talab kuchaymoqda.
Iqtisodiy tahlilni boshqaruv va moliyaviy tahlil qismiga bo’linishi ham uning takomillashuvidagi bir ko’rinishdir.
Iqtisodiy tahlilni moliyaviy qismiga bag’ishlangan ushbu o’quv qo’llanmada moliyaviy tahlilni ob’ekti, sub’ektlari, maqsadi, mazmuni va vazifalari aniq ochib berilgan. Moliyaviy tahlilni axbarot manbalari va ularga qo’yiladigan talablar, moliyaviy hisobot shakllarini o’qish, gorizontal va vertikal tahlil etish, trend va asos tahlili, moliyaviy koeffitsentlar va omilli tahlil etish, daromad-xarajat-natija aloqadorligi va uning tahlil etishni uslubiy asoslari, firma va kompaniyalarning bozor va ish faolligini tahlil etish, kreditga qobillik va to’lov layoqatini tahlili, investitsion faoliyat tahlili kabi masalalar amaliy asosda bayon etilgan.
Moliyaviy tahlilni boshqaruv tahlilidan farqlanishini barcha jihatlari ochib berilgan. Uning nazariy va uslubiy asoslari muammoli asosda bayon qilingan. Bu esa talabalarning ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda muhim manba bo’lib hisoblanadi.
Muallif, o’quv qo’llanma yuzasidan o’quvchilardan o’z fikr mulohozalarini Toshkent Moliya institutini “Moliyaviy tahlil” kafedrasiga yozib yuborishlarini iltimos qiladi.