57
Topshiriqlar:
1. Matndan chiroyli, baland, moviy so‘zlariga ma’nodosh so‘zlarni topib,
tagiga chizing.
2. Tagiga chizilgan so‘zlarni “Ma’nodosh so‘zlar” sarlavhasi ostida yozing.
O‘quvchilar topshiriqni quyidagicha bajaradi:
Ma’nodosh so‘zlar:
Chiroyli = go‘zal, ko‘rkam.
Baland = yuksak.
Moviy = zangori.
2. So‘zlar orasidagi ma’nodoshlik munosabatini tushunishga so‘zlar
aralash
holda berilgan ro‘yxatdan ma’nodosh so‘zlarni aniqlash va guruhlashga oid
mashqlar ham yordam beradi.
Birinchi vaqtda o‘quvchilarga faqat o‘zlar ro‘yxati emas, ajratilgan sinonimik
guruhlarning dominantasi ham beriladi.
Mashq. Quyida ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarga berilgan so‘zlar
ichidan yaqin
ma’nolilarni topib namunadagidek yozing.
Namuna: ko‘rkam=chiroyli.
Ko‘rkam, sezgir, katta, chaqqon, epchil, ziyrak, ulkan, shod, jasur, xursand,
qahramon.
Mashqni quyidagicha bajaring:
Avval “Ma’nodosh so‘zlar” deb sarlavha yozing. Sarlavha ostida esa ustuncha
shaklida ko‘rkam, epchil, ziyrak, ulkan, shod, jasur, so‘zlarini yozing.
Ma’nodosh so‘zlar
Ko‘rkam –
Epchil-
Ziyrak –
Ulkan –
Shod –
Jasur –
58
Shundan so‘ng so‘zlar ro‘yxatini tartib bilan o‘qing va ko‘rkam, epchil,
ziyrak, ulkan, shod, jasur so‘zlariga ma’nodosh so‘zlarni bu so‘zlarning to‘g‘risiga
yozing.
O‘quvchilar bu topshiriqni quyidagicha bajaradi:
Ko‘rkam – chiroyli;
Epchil – chaqqon;
Ziyrak – sezgir;
Ulkan – katta;
Shod – xursand;
Jasur – mard.
3. Berilgan so‘zga sinonim tanlash . O‘qituvchi otni o‘tganda osmon so‘zini,
sifatni o‘tganda mazali, fe’lni o‘tganda ko‘nikmoq so‘zlarini aytadi. O‘quvchilar
bu so‘zlarga sinonim tanlaydilar: osmon – ko‘k, samo, falak; mazali –
lazzatli,
laziz, totli; ko‘nikmoq – o‘rganmoq, odatlanmoq, odat qilmoq kabi.
4. Tushirib qoldirilgan sinonim so‘zlarni o‘z o‘rniga qo‘yib, matnni ko‘chirish.
Bunda yozilishi kerak bo‘lgan sinonim so‘zlar ro‘yxati tekshirish uchun beriladi.
O‘quvchilar sinonimlarni o‘rniga qo‘yib, ularning qo‘llanilishidagi farqni tushun-
tiradi.
5. Ma’nodosh so‘zlardan mosini qo‘yib gaplarni ko‘chirish. Buning uchun
sinonim so‘zlar
qatori qavs ichida beriladi, talaba gapning mazmuniga mosini
tanlab gapni ko‘chiradi: Daryo suvuni (bahor, ko‘klam,)
toshirar, odam qadrini
(mehnat, ish) oshirar. Oltin (o‘t, olov, alanga)da, odam (ish, mehnat)da bilinadi.
Birlashgan (yov, dushman) ni yengar.
6. Sinonim so‘zlar qatoridan foydalanib didaktik
material tuzish va u bilan
mashq ishlash. Buning uchun to‘rtta sinonimik qatordagi so‘zlar tanlanadi va 16
katakka aralash joylashtiriladi. O‘qituvchi shu katakchalardagi bir so‘zni aytadi.
Masalan, chiroyli. O‘quvchilar shu so‘zga yaqin ma’noli so‘z (sinonim)ni
katakchalardan topib aytadi go‘zal, dilbar, sohibjamol, husndor, xushroy.
Sinonimik qatordagi so‘zlar bilan so‘z birikmasi tuziladi:
chiroyli shahar, go‘zal
59
manzara, sohibjamol malika va hokazo. So‘ngra o‘quvchilarga shu so‘z
birikmalari ishtirokida gap tuzish taklif qilinadi.
7. Berilgan so‘zlarga ma’nodosh so‘z tanlab, ularni almashtirishga doir turli
xildagi mashqlar ham so‘zlar orasidagi ma’nodoshlikni
tushunishga yordam
beradi.
1. Gaplardagi ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarni qavs ichida berilgan so‘zlarning
qaysi biri bilan almashtirish mumkin?
1. Anhordan sharqirab
Do'stlaringiz bilan baham: