|
Tarqatma material
Er. avv. I ming yillikda Qadimgi Eron va O`rta Osiyo
Er. avv. VI asr oxiri – V asr boshlarida Ahmoniylar Eroni davlati
Gerodot
Fors davlati er. avv. VI asr o`rtalarida Mesopotamiyadan sharqda to`rt tomoni tog`lar bilan qurshalgan, Eron yassi tekisligida tashkil topdi. Axmoniylar urug`idan bo`lgan Kayxisrav II (er.avv. 558-530 yillar). Midiya, Lidiya va Bobilni bosib oldi. O`rtayer dengizi sharqiy qirg`og`i shahar- davlatlari Kayxisrav II ga ko`ngilli ravishda bo`ysundilar. Kayxisrav Quddus shahrini qayta qurdi. Yaxudiylarni Bobil asirligidan qaytardi. Yangi Bobil podsholigini eng mashhur podsholaridan biri Navuxodonosor II (er.avv. 605-562 yillar) Quddusni vayron qilib, er. avv. 586- yil yaxudiylarni asirga olib Bobilga haydab ketgan edi), Finikiya shaharlarini qayta qura boshladi. Kayxisrav II Misrni bo`ysundirishga tayyorlana boshladi. Lekin uning bu niyati amalga oshmadi. Er. avv. 530- yilda u O`rta Osiyoga qo`shin tortdi, lekin shu vaqtgacha hech kimga bo`ysunmagan erksevar sak va massaget qabilalari fors bosqinchilarini tazyiqiga qarshi kurash boshladilar. Massagetlar malikasi To`maris Kayxisrav II ni erksevar xalqlarni bo`ysundirish fikridan qaytarishga urindi.
Ammo Kayxisrav II malikani o`g`lini makr-hiyla bilan qo`lga tushirdi va massagetlar ustiga qo`shin tortdi. Erksevar massagetlar To`maris boshchiligida fors qo`shinlarini ochiq jangda yanchib tashladilar. Kayxisrav II jangda o`ldirildi. Uning o`g`li Kambiz (er.avv. 530-522 yillar) Misrga yurish qilib, er.avv. 525- yilda uni bo`ysundirdi.
Doro I (er.avv. 522-486 yillar) davrida Fors davlatining sharqiy chegarasi Hind daryosi orqali o`tdi, g`arbda u Kirenaika1, Samos2 orolini, Frakiya va Makedoniyani bo`ysundirdi.
Kambizning Misrga yurishi va uning o`limi
II. 1. Kayxusravni o`limidan keyin podsholikni Karxusravni va Farnaspning qizi Kassandraning o`g`li… Kambiz meros qilib oldi… Kambiz ioniylar va eoliylarning o`z merosiy fuqarolari deb hisoblar edi. Shuning uchun Misr yurishiga tayyorlana turib, boshqa elatlar qatorida ichida bu ellinlarni ham o`zi bilan oldi. III. 17. Forslar suvsiz sahro orqali o`tib misrliklar yaqinida ular bilan jang qilish uchun qarorgoh bo`lib turdilar.
13. Misrliklar o`sha jangda mag`lubiyatga uchrab tartibsiz qochishga o`tdilar. Ularni Memfisga siqib chiqardilar va Kambiz o`sha yerga daryoni yuqorisi bo`ylab Mitilen kemasiga fors xabarchini taslim bo`lish taklifi bilan yubordi. Misrliklar Memfisga kirib kelayotgan kemani ko`rib, shahardan olomon bo`lib chiqdilar, kemani cho`ktirdilar, odamlarni chopib burdalarga bo`lib, ularni jasadlarini shaharga sudrab ketdilar. Keyin3 shaharni qamal qildilar va misrliklar uzoq qamaldan keyin taslim bo`lishga majbur bo`ldilar. Misrga qo`shni bo`lgan liviyaliklar esa o`zlarini boshlariga Misrni qismati tushishidan qo`rqib, qarshiliksiz forslarga bo`ysundilar, o`zlariga xiroj belgilab, podshoga sovg`alar yubordilar, liviyaliklarga o`xshab qo`rqib kirenaliklar va barkiylar ham shunday qildilar…
61. Kayxusravni o`g`li Kambiz Misrga turgan vaqtida u yerda aqlsiz ishlarni qildi4, maglar5 qabilasidan ikki aka-uka isyon ko`tardilar. Ulardan birini Kambiz Forsda o`z uyini boshqaruvchisi qilib qoldirgan edi. Bu odam Smerdisni o`limini maxfiy tutib turganlarini, Forsda bu haqda ayrim kishilargina ma’lum ekanligini, ko`pchilik Smerdis hayot deb o`ylaydi deb yaxshi bilar edi. Ana shu asosda mag podsho hokimiyatini bosib olish rejasini tuzdi. Men aytganimdek, u bilan birga isyon ko`targan akasi o`z akasi bo`lib, tashqi ko`rinishi bilan Kambiz buyrug`i bilan o`ldirilgan Smerdisga juda ham o`xshash edi. U nafaqat Smerdisga o`xshash edi, hatto uning ismi ham Smerdis edi. Bu odamni, o`z akasini mag Patizif uning uchun hammasini to`g`rilashga ishontirib uni “taxtga o`tirishga taklif qildi.” (akasini) taxtga o`tkazib Patizif turli (Fors davlatining) viloyatlariga hamda Misrga qo`shinga (xabar bilan), endilikda Kambizga emas, Kayxusravni o`g`li Smerdisga bo`ysunish lozim deb jarchilar yubordi.
64. Qachonki Kambiz Smerdisni nomini eshitganda unga birdaniga tushunarli bo`ldi… Kambiz otga sakrab mindi va tezda Suzaga magga qarshi yurishga qaror qildi. Podsho otga sakrab chiqqanda uni qilichini qini tushib ketdi va uni yalang`och qilichi sonini kesdi. Yara o`sha joyda, u ilgari o`zi Misr xudosi Apisni1 jarohatga yetkazgan joyida edi…
66. … Shundan so`ng Kayxusravning o`g`li Kambizning suyagi quruq gangrena bilan kasallanganidan keyin, qachonki soni2 jonsizlanib vafot etdi. Uni qizi ham, o`g`li ham, umuman bolalari yo`q edi.
Хрестоматия по истории древнего мира. М., 1991.77-79 стр
Do'stlaringiz bilan baham: |
