Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29-
расм 

---

Zovurlarga suv oqib kelishi va zovurlar o’rtasidagi oraliq 
A.N.Kostyakov zovurlar
o’rtasidagi oraliqni aniqlar ekan, uchta prinsipial sxemani ko’rib chiqdi: 1) zovurning
tubi suv to’sar qatlam ustida joylashgan; zovur tubidan suv to’sar qatlamgacha bo’lgan
oraliq
0
a
(30 - rasm); 2) suv to’sar qatlam oraliq holatda yotadi, ya’ni u zovur
tubidan
2
L
a
pastda joylashgan; 3) suv to’sar qatlam zovur tubidan cheksiz
chuqurlikda joylashgan, ya’ni
2
L
a
, bunda L – zovurlar o’rtasidagi oraliq. Birinchi va
uchinchi hisoblash varianlari cheklangan qalinlikdagi suvli qatlamda zovurning umumiy
joylashish sxemasining xususiy xolatlari hisoblanadi. Har bir sxemada sizot suvlarga
suv kelib turishining ikki xil: mahalliy (1) va tashqi (2) tiplari uchun mo’ljallab ko’rib
chiqiladi. Sug’oriladigan yerlarda sizot suvlarga tashqaridan suv kelib qo’shilib turishi
juda kam uchraydi. Тashqaridan qo’shilish deganda sizot suvlarining chetdan oqib
kelishi, masalan: sug’orish kanallarida filtratsiya bo’lib yo’qolgan suvning kelishi, ayni
massivga nisbatan ancha yuqori otmetkalarda joylashgan uchastkalardagi suvning sizib
kelishi tushuniladi. Sizot suvlarga tashqi suvlar qo’shilib tursa zovurning har qanday
kesimida ham uning oqimi o’zgarmaydi.
 
Sizot suvlarga mahalliy oqimlar qo’shilib tursa zovur kisimi o’zgaruvchan bo’ladi 
– u yo ko’payib, yoki kamayib turishi mumkin. Sizot suvlarga mahalliy oqimlar
qo’shilib turgan paytda zovurning ta’sir doirasi zonasidagi yer usti suvlari P
1
ning
infiltrlanishi va bosimli sizot suvlar P
2
ning oqib kelishi hisobiga u to’lib turadi. P
1
ning miqdori berilgan suv va yog’in suvlari yig’indisidan jami bug’lanish va
transpiratsiya I ga sarflangan suv miqdorining ayirmasiga teng. P
2
ning miqdori esa,
sizot suvlar bosimli bo’lgandagina (Mirzacho’l, Farg’ona vodiysi, tog’lar o’rtasidagi
tog’ daralarda) ma’lum bo’ladi. 
Suv to’sar qatlam ustida joylashgan (
0
a
) gorizontal zovurga kelib turgan va
mahalliy suv bilan to’lib borayotgan oqim miqdorini aniqlash (31 - rasm).
30-расм 
31-расм 

---

Zovur ta’sir qilayotgan zonada suv zovurga bir tekisda kelib turadi., deb
hisoblasak, infiltratsion suv sarflanishining quyidagi qonunini qabul qilishimiz mumkin: 
)
(
x
l
P
ax
. Тeng bosimli chiziqlarning qonsentriq (umumiy marqazga ega) bo’lishi
sababli suv to’sar qatlam yuza joylashgan
)
0
(
a
hollarda chiziq egriligi hisobga
olinmasa ham bo’ladi va bunday holda teng bosimli chiziqlar uzunligi ordinata y ga
teng bo’lgan perpendikulyarni tashkil qialdi. 
Zovur gorizontal suv to’sar qatlam ustida joylashgan va unga asosan mahalliy
suvlar kelib qo’shilib turadigan hollarda quyidagi differensial tenglamani yozish
mumkin:
dx
dy
yK
x
l
P
)
(
, (4.2) 
bu yerda: 
)
(
x
l
P
q
X
- uchastka l – x ga infiltratsion suvlarning kelib turishi;