Zooinjeneriya (jilqishiliq hám tu’yeshilik) qanigeligi «Awil xojaliq haywanlarin órshitiw»

II-bap Tiykarǵı bólim
2.1. Awil xojaliǵi haywanlariniń konstituciyasi

Qaramallardıń ónimdarlig’i, sırtqı túsi, ónim baǵdarı hár túrlı boladı. Ayırım parodalar júdá sersut bolgan halda sút baǵdarına tiyisli bolsa, geyparaları gósh hám joqarı dárejede gósh shıǵımına iye bolıp, ol gósh baǵdarındaǵı zatlar toparına kiredi. Haywanlar parodasina kóre indeksleriniń túrlishe bolıwı anıqlanǵan . Taǵı sonday parodalar bar, olardıń sútlilik hám góshlilik ózgesheligi derlik teń yamasa júdá jaqın bolǵan halda olar eki qıylı yamasa qos onimli parodalar toparın quraydı. Usınıń sebepinen qaramallardıń Konstitusiyası hám eksteryeri da túrlishe boladı

Konstitutsiya onin tariyxi. Dep haywanlardıń sırtqı ortalıq sharayatına maslasqanlıǵı, nasliy belgileri hám ónimdarligi tárepinen olar organizminiń morfologiyalıq, fiziologikalıq hám bioximiyalıq qásiyetleriniń kompleksine aytıladı. Konstitutsiyanin ańlatılıwı akademikalıq I. P. Pavlov táliymatı tiykarında orga- nizmlarnin iskerliginde ishki ortalıq menen sırtqı ortalıqtıń hám de forma -forma menen qandayda bir funksiya orınlawdıń baylanıslılıǵı tárepinen óz sawleleniwin tapqan. Sonlıqtan, I. P. Pavlov pikrine qaraǵanda organizm bir pútkil hám birden-bir bolǵanı halda toqımalar hám kletkalardan shólkemlesken. Olar qan hám limfa menen azıqlanadı hám de olar iskerligin (tiykarınan ) nerv sisteması basqaradi. Sonday etip, konstitutsiya degende haywanlardıń ayırım organ toqıma hám kletkalarınıń ápiwayı jıyındısı qásiyetleri názerde shaqqan, bálki olardıń tiykarǵı belgi hám qásiyetleriniń málim dárejede bir-birleri menen baylanıslı halda wazıypa orınlawı hám qáliplesiwi túsiniledi. Haywanlarda konstitutsiya tipleriniń hár qıylıda bolıwı aldin insanlar tárepinen sanalı halda olardı tańlaw, saralaw, azıqlantırıw, asıraw hám málum maqset tiykarında kútimlew nátiyjesinde payda bolǵan hám sırtqı ortalıq sharayatına jaqsı iykemlese alıwı nátiyjesinde nasi beriw ózgeshelikine iye bolǵanlar. P. N. Kuleshov, Y. A. Bogdanov, M. F. Ivanov, Ol. Dyurst hám basqa kóplegen ilimpazlar túrli ónim baǵdarına iye bolǵan haywanlar ózleriniń eksteryeri, yaǵnıy forma -forması yamasa sırtqı túsine kóre bir-birlerinen keskin parıqlaw qásiyetlerin tastıyıqlap bergenler. Haqıyqattan da, eger biz sersut tuqım siyirlardıń sırtqı kórinisi tárepinen gosh tuqım siyirlar menen salıstırip kórsek, olar arasında júdá kóp parq bar ekenligine isenim payda etemiz. Sonıń menen birge, barlıq túrdegi sharwa haywanları sıyaqlı qaramallardıń da jetiliwchenligi, tez semire alıwı, sırtqı ortalıq qarsılıqların jeńa alıwı, nasi beriwi, serpushtligi, hár qıylı jaǵdayǵa iykemlese alıwı sıyaqlı qásiyetleri olardıń konstitutsiya belgileri menen baylanıslı halda ámelge asadı.