Zooinjeneriya (jilqishiliq hám tu’yeshilik) qanigeligi «Awil xojaliq haywanlarin órshitiw»

Siyirlardı sút ónimdarligi hám suttiń sapasına kóre tańlaw
Siyirlardıń sút jemisdorligi olardan 305 kúnlik laktatsiya dáwirinde sawılǵan sút, odaǵı seryog'lik dárejesi hám sapasına kóre saylanadı hám bahalanadı. Eger sawıw dáwiri qısqargan bolsa, siyirlardıń jası, zoti, jelindiń sapa belgilerine kóre sawın kún sanına qaray bahalanadı. Ekenin aytıw kerek, siyirlardıń sút jemisdorligi olardıń jası, zoti hám neshe ret tuwǵanlıǵına qaray ózgerip baradı. Birinshi ret tuwǵan siyirlardıń sawın dáwirinde alınǵan sút hám odaǵı may muǵdarına qaray bahalaw, sút jemisdorligining ózgeriwshenligi sebepli mudami tuwrı bólavermaydi. Sol sebepli olardı 2—3 sawıw dáwirinde eriwil- gan kórsetkishlerdi de esapqa alıw tuwrı boladı.
Siyirlardı tańlawda sutiniń seryog'liligi bir qansha dáwirler boyınsha ortasha kórsetkishi esapqa alınadı. Sonıń menen birge, tutınıw etken ot-jem muǵdarına kóre óz suti jáne onıń muǵdarı menen juwap beriwi zárúrli kórset- kichlaridan esaplanadı. Buǵan baylanıslı prof. F. F. Eysnerning tariyplewishe «Ukrainka» xojalıǵında sarplanǵan hár 100 azıq birligine eki jıl ishinde orta esapta Ukraina kúlreń zot siyirlarınan 63, 3 kg, simmental zot siyirlarınan 89, 3 kg hám qızıl shól xot siyirlarınan bolsa — 9, 62 kg sút sawılǵan. Ónim birligine sarplanatuǵın azıq kólemi qansha kem bolsa, bul belgi boyınsha sawın siyirdıń bahası sonsha joqarı boladı.
Siyirlardıń gewde dúzilisi — eksteryeri hám salmaǵına qaray tańlawda hám ataq beriwde zot tipini ańlatatuǵın belgileri, jemisdorligi, Konstitusiyası mus- tahkamligi esapqa alınadı. Hálsiz konstitutsiyali siyirlar kem sút boladı hám olar- den nárenjan, názik baspaq alınadı. Siyirlardı tańlawda olar jelininiń dúzilisi hám rawajlanǵanlıǵı, mashina yar- damida sawıwǵa uyqas penenbolıwı, jelin máwsimleri derlik teń bolıwı, sórg'ichlari da norma dárejede, bir tegisde bolıwı zárúrli áhmiyetke iye boladı. Siyirlardıń salmaǵına qaray bahalawda olardıń hár 100 kg salmaǵına kóre qansha sút sawılǵanlıǵı esapqa alınadı.
Barlıq buyımlardı tańlaw. Buyımlardı tańlawdan tiykarǵı maqset jańa zot jaratıw maqsetinde sapalı haywanlardı qaldırıp, tómen naslge iye bolǵan hám násilshilik jumısları talabına juwap bere almaydıganlarini padadan shıǵarıp tash- lashdan ibarat. Pada daǵı haywanlardı jemisdorlik kórsetkishi qansha joqarı bolsa, ol jaǵdayda alıp barılatuǵın tańlaw jumısları sonsha úlken áhmiyetke iye boladı. Sonlıqtan, tańlaw jumıslarında buyımlardıń ayriqsha qásiyetleri esapqa alınadı. Olardıń jemisdorlik dárejesi hám nasliy sapasına baha beriledi. Buyımlardı tańlawda olardıń kompleks belgi hám qásiyetleri (kelip shıǵıwı, ata-anasın ónim kórsetkishleri, nasliniń sapası, ortalıqqa maslasqanlıǵı hám h. k. lar) esapqa alınadı hám bahalanadı.
Jas mallardı tańlaw hám bahalawda alardıń sırtqı kórinisi, qaysı zotga tiyisli ekenligi, kelip shıǵıwı, salmaǵı, sawlıǵı hám gewdesin ulıwma rawaj - langanligiga bólek itibar beriledi. Buǵashalar nasi ushın saylanǵanında alardıń kelip shıǵıwı, analardıńları hám ákeleri analardıńlarınıń ónim kórsetkishleri salmaqlı orın iyeleydi. Násilshilik xojalıqlarında jas penenbuyımlardı tańlawda alardıń qaysı násilden payda bolǵanlıǵı, bir-birine jaqın gruppa hám shańaraqqa alo- qadorligi de esapqa alınadı.